Những ngày Cách mạng tháng 8 trên địa bàn huyện Long Thành

thăng trầm của vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai, nơi có vị trí quan trọng trong vùng kinh tế trọng điểm miền Đông Nam Bộ. Trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc, Long Thành là địa phương sớm có chi bộ Đảng Cộng sản (1944) và tổ chức Mặt trận Việt Minh của huyện (1944), là yếu tố quan trọng để lãnh đạo nhân dân trong huyện làm nên cách mạng tháng Tám 1945 ở địa phương.

Trong 30 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược, quân và dân Long Thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ đã đoàn kết một lòng chung tay góp sức, đấu tranh kiên cường, vượt qua nhiều gian khổ, thử thách hi sinh, lập nhiều thành tích trên các mặt trận xây dựng lực lượng, căn cứ, hậu cần; phát triển cơ sở cách mạng, đấu tranh vũ trang, góp sức cùng cả tỉnh hoàn thành nhiệm vụ lịch sử, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước. Hòa bình lập lại, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng Cộng Sản Việt Nam, gần 40 năm qua huyện Long Thành cũng đã vượt qua khó khăn, nắm bắt cơ hội, khai thác tốt các tiềm lực của địa phương để phát triển kinh tế xã hội. Tuy chặng đường phía trước vẫn còn nhiều gian nan, thử thách, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Long Thành vẫn nỗ lực quyết tâm thực hiện công cuộc đổi mới và hướng đến mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, xây dựng huyện Long Thành trở thành thành phố loại 3 sau năm 2025 và thành phố loại 2 sau năm 2030.

Đồng chí Dương Minh Dũng, UVTV Tỉnh ủy, Bí thư huyện ủy Long Thành tại hội nghị tổng kết công tác tuyên giáo, tổ chức, dân vận năm 2023

Kỷ niệm 79 năm ngày Cách mạng tháng 8 thành công (19/8/1945- 19/8/2024) và Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945- 2/9/2024), chúng ta cùng nhìn lại diễn biến của cuộc nội dậy, giánh chính quyền về tay nhân dân trên địa bàn huyện Long Thành trong những ngày tháng tám lịch sử ấy.

1. Giành chính quyền về tay nhân dân, thành lập huyện ủy Long Thành

Ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp ở toàn Đông Dương, hệ thống chính quyền Pháp lọt vào tay phát xít Nhật. Trước tình hình mới, đêm 9/3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng triệu tập hội nghị mở rộng ở Đình Bảng tỉnh Bắc Ninh ra chỉ thị: “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Hội nghị nhận định cuộc đảo chính của Nhật sẽ tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc ở Việt Nam, góp phần tạo nên một tình thế cách mạng, khiến điều kiện tổng khởi nghĩa mau chín muồi. Hội nghị vạch rõ kẻ thù chủ yếu trước mắt là phát xít Nhật và bè lũ tay sai của chúng. Do đó nhiệm vụ cấp bách của toàn Đảng, toàn dân lúc này là phát động phong trào chống Nhật cứu nước, tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc.

Tại Long Thành, những tên chủ Tây đồn điền, tên bị quân Nhật bắt, tên bỏ trốn về Sài Gòn, đứa lủi vào rừng. Nhiều sở cao su lúc này thực sự do công nhân và chi bộ Đảng lãnh đạo làm chủ. Ở các xã, bọn hội tề tan rã. Trong lúc đó, phong trào đấu tranh của quần chúng nổi lên khắp nơi trong huyện.

Tháng 5/1945, dưới sự lãnh đạo của Xứ ủy Nam kỳ (Tiền Phong) do đồng chí Trần Văn Giàu làm Bí thư, tổ chức Thanh niên Tiền Phong được thành lập tại Sài Gòn do bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, đảng viên Đảng Cộng sản làm thủ lĩnh. Cùng trong tháng 5/1945 lực lượng Thanh niên Tiền phong được tổ chức ở Long Thành và phát triển rất mạnh, quy tụ không chỉ thanh niên mà có sự tham gia của phụ nữ, ông bà lão…do thầy giáo Nguyễn Văn Chỏi lãnh đạo. Chi bộ liền cử đồng chí Liêm, đồng chí Châu vào cùng làm việc với thầy giáo Nguyễn Văn Chỏi để nắm lực lượng. Ở các sở cao su gọi là Thanh niên Tiền phong ban xí nghiệp, các xã ven đường quốc lộ, tỉnh lộ chỗ nào cũng có trụ sở của Thanh niên Tiền phong với cờ vàng sao đỏ. Trên các ngã đường từng đội Thanh niên Tiền phong đầu đội mũ ca lô, tay cầm gậy tầm vông, vai đeo cuộn dây thừng tết bằng sợi dừa, tập luyện võ nghệ, bảo vệ cơ sở và nhân dân.

Tình hình thế giới lúc này có nhiều thuận lợi cho phong trào cách mạng. Hồng quân Liên Xô đánh bại phát xít Đức. Phát xít Nhật ở Đông Dương lâm vào thời kỳ hoảng loạn. Ngày 15/8/1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện. Phát xít Nhật ở Đông Dương nhiều tên tự sát, một số bỏ trốn, số còn lại chờ ngày nộp súng. Thời gian quyết định đã đến, ngày 16/8/1945, Đại hội quốc dân họp tại Tân Trào, bầu ra Ủy ban dân tộc giải phóng do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đấu và ra lệnh tổng khởi nghĩa. Ngày 19/8/1945, Hà Nội giành chính quyền.

Ngày 21/8/1945 tại Long Thành đồng chí Trịnh Văn Dục (Ba Dục) giao nhiệm vụ cho các đồng chí trong Chi bộ chuẩn bị đón chờ khởi nghĩa. Ngày 23/8/1945 đồng chí Ba Dục xin ý kiến chỉ đạo của trên về. Một cuộc họp khẩn cấp được triệu tập gồm các đồng chí trong Chi bộ. Tại cuộc họp, đồng chí Ba Dục đọc chỉ thị của Ủy ban Trung ương ra lệnh cho các nơi nhanh chóng cướp chính quyền và thiết lập trật tự ở địa phương. Sau đó, hội nghị phân công từng đồng chí, phụ trách từng khu vực. Mọi người phấn khởi vì giờ mong đợi đã đến. Đến 16 giờ cùng ngày, một sự kiện xảy ra mà không ai ngờ tới, ông Chín Lợi đạo trưởng giáo phái Cao Đài Tây Ninh cùng 200 tên tay chân, có vũ khí, ùa vào quận lỵ lén lút, bàn định với nhau, quận Hội giao chính quyền cho bọn này. Nhân dân hầu như không mấy ai biết đến việc làm của Chín Lợi. Thấy hành động nguy hiểm, đồng chí Bí thư liền thông báo cho tất cả các lực lượng vẫn tiến hành như kế hoạch, đồng thời vạch rõ việc làm của Chín Lợi là âm mưu của địch.

6 giờ sáng ngày 24/8/1945, các đội xung phong nòng cốt là Thanh niên Tiền phong của Chi bộ Long Thành, Bình Sơn đã có mặt làm nhiệm vụ, canh gác ở các ngã đường trên quốc lộ 15, tỉnh lộ 17 và 19. Đặc biệt, xung quanh khu quận lỵ ở thị trấn đuợc bố trí rất nghiêm ngặt. Vào lúc đó, gần một trung đội lính Nhật đóng ở sở Bà Đầm vẫn án binh bất động. Đến 7giờ 30 phút đồng bào từ các xã như thác lũ kéo vào thị trấn Long Thành. Đến 9 giờ, thị trấn Long Thành như sôi lên trong biển người, cờ đỏ sao vàng, cờ vàng sao đỏ, tiếng hát, tiếng hô khẩu hiệu vang lên dậy đất. Đúng 10 giờ, gần 400 anh em trong lực lượng xung phong có vũ khí chia làm hai cánh kéo vào dinh quận. Tiếp đó, Ban khởi nghĩa gồm 19 người do đồng chí Trịnh Văn Dục dẫn đầu tiến vào văn phòng quận trưởng. Lực lượng của địch lúc này chỉ còn 11 tên lính do đội Giám chỉ huy, có vũ khí, nhưng đứng ngơ ngác không dám chống cự. Trong dinh quận, Chín Lợi cùng quận Hội ngồi bên nhau, mặt mày xám ngắt, im lặng. Đồng chí Ba Dục nhân danh chính quyền cách mạng tuyên bố: “Kể từ giờ phút này chính quyền cũ phải chấm dứt hoạt động từ huyện đến xã. Chính quyền cách mạng đại diện cho quyền lợi của nhân dân trong huyện bắt đầu làm việc. Quận trưởng thay mặt chế độ cũ phải giao toàn bộ hồ sơ, sổ sách, kho tàng, vũ khí, thả hết các phạm nhân. Cách mạng là sự nghiệp của mọi người, sẵn sàng khoan hồng cho tất cả những ai đã trót tham gia chế độ cũ”. Sau lời tuyên bố của đồng chí Dục, hàng ngàn người nhất loạt hô vang: “Việt Nam độc lập muôn năm. Chính quyền cách mạng muôn năm”.

Sau khi giành được chính quyền, một cuộc mít tinh lớn được tổ chức với hơn 3000 người tham dự. Trong buổi mít tinh, đồng chí Trịnh Văn Dục thay mặt Ban khởi nghĩa tuyên bố: “Kể từ giờ phút này chính quyền cũ bị xóa bỏ. Chính quyền cách mạng huyện đại diện cho giai cấp công nhân, nông dân trong huyện ra đời. Kể từ nay nam, nữ bình quyền, người dân sống bình đẳng, mọi người sống hạnh phúc”. Sau đó đồng chí giới thiệu Ủy ban cách mạng lâm thời ra mắt đồng bào: Đồng chí Trịnh Văn Dục chủ tịch, ông Võ Văn Truyện phó chủ tịch. Sau lời giới thiệu tiếng hô và tiếng vỗ tay lại vang lên.

          “Việt Nam độc lập muôn năm

Mặt trận Việt Minh muôn năm”.

Giữa lúc ấy, một phái đoàn cán bộ đại diện cho Xứ ủy miền Đông là các đồng chí Dương Bạch Mai, Đào Duy Kỳ, Hà Huy Giáp cũng về để dự buổi lễ. Một cuộc họp gấp, gồm các đồng chí đảng viên dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy đã bầu Huyện ủy, bằng cách giơ tay lấy biểu quyết, kết quả đã bầu được:

Đồng chí Trịnh Văn Dục, Bí thư

Đồng chí Vũ Hồng Phô, phó Bí thư

Đồng chí Trương Văn Kỷ, ủy viên thuờng vụ

Đồng chí Nguyễn Văn Phú, đồng chí Lê Thành Liêm ủy viên.

          Đến 17 giờ cuộc mít tinh bế mạc. Tiếng hát, tiếng trống vang lên như không dứt, ca ngợi ngày vẻ vang nhất, ngày người dân Long Thành được hồi sinh, được trở thành người tự do trong một nước độc lập sau hơn 80 năm trong chế độ nô lệ thực dân Pháp.

Tin “Việt Minh đã cướp chính quyền ở quận lỵ”, theo chân những đoàn biểu tình từ thị trấn trở về, như một luồng gió thổi rất nhanh tới tất cả các xóm ấp. Mặc dù chưa thật hiểu nhiều về Việt Minh, nhưng những người dân lao động Long Thành đều náo nức vui sướng tham gia vào sự kiện lịch sử trọng đại bằng tình cảm của mình, họ tin là sẽ làm thay đổi cả cuộc đời cực nhục đã qua.

Thanh niên Tiền phong mang cờ đỏ sao vàng, cờ vàng sao đỏ kéo tới các nhà làng (nơi làm việc của hội tề xã). Tiếp đến là các lực lượng trung niên, các bô lão. Nhà làng, nhà việc, chật kín những người, vang động tiếng hò reo và tiếng hô khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn năm”…Ban hội tề các xã lặng lẽ tự giải tán. Ở một số xã, ban hội tề còn tập trung, cử đại biểu đem hồ sơ sổ sách tới nhà làng giao cho Thanh niên Tiền phong. Không một nơi nào có sự phản ứng của chính quyền cũ.

Cùng với quận lỵ, chỉ trong ngày 24/8/1945, chính quyền của toàn bộ 21 xã thuộc huyện Long Thành đã về tay nhân dân. Riêng Phước Khánh do ở biệt lập nên ngày 25/8 mới tổ chức cướp chính quyền và cũng nhanh chóng giành thắng lợi.

2. Củng cố chính quyền cơ sở và tham gia phối hợp giành chính quyền tại Biên Hòa, Sài Gòn. 

Thực hiện chủ trương của Uỷ ban cách mạng lâm thời huyện, dưới sự lãnh đạo của cán bộ Việt Minh và Thanh niên Tiền phong, hàng ngàn công nhân Bình Sơn, An Viễng, Ship, nông dân Phước Lộc, Thanh Nguyên, An Lợi, Phước Thiền, Phú Hội, Long Tân, Phước An hăng hái xung phong lên Sài Gòn, Biên Hòa tham gia tuần hành cướp chính quyền.  Mờ sáng ngày 25/8, khắp các lộ 25, lộ 15, lộ 17 và lộ 19 nườm nượp những người giương cao cờ đỏ sao vàng và gậy tầm vông. Tiếng hô khẩu hiệu âm vang, phá tan bầu không khí vốn rất yên tĩnh của buổi sáng nông thôn. Khí thế cách mạng sôi nổi và mạnh mẽ của nhân dân làm cho số địa chủ, tề xã hoảng sợ, tự nguyện liên lạc với chính quyền cách mạng xin được lập công bằng cách đóng góp lương thực, thực phẩm và tham gia tiếp tế cơm nước cho các đoàn thể của xã mình.

Cũng trong buổi sáng ngày 25/8, từ quận lỵ, các cán bộ huyện được phân công đi xuống các xã với nhiệm vụ xây dựng chính quyền cách mạng cơ sở, thu lại các ấn mộc của chính quyền cũ và tổ chức bãi thị, phong tỏa kinh tế bọn Nhật còn ở trong huyện.

Tại sở cao su Bình Sơn “Ủy ban công nhân cách mạng” được thành lập do đồng chí Ba Minh làm chủ tịch. Tiếp đó “Ủy ban công nhân cách mạng” Siph làm lễ ra mắt đồng bào. Ở xã trong những ngày cuối tháng 8 và đầu tháng 9/1945, các Ủy ban nhân dân lâm thời xã lần lượt hình thành. Các nơi có sở cao su như Phước An, Bà Ký, Tam Phước…bên cạnh ủy ban nhân dân lâm thời còn thành lập thêm các “Ban chấp hành công nông liên đoàn” để lãnh đạo công nhân kết hợp tham gia các hoạt động cách mạng địa phương. Mối quan hệ công nông nhanh chóng được thiết lập chặt chẽ.

Một khí thế hừng hực cách mạng, sôi động và hào hứng bao trùm Long Thành trong những ngày đầu khởi nghĩa, khuấy động tới tất cả những xóm ấp xa xôi, hẻo lánh, vốn xưa nay vẫn quen sống trong không khí ảm đạm, yên phận và nhẫn nhục. Ngày và đêm, nhiều người bỏ cả đi làm, tập trung tới nhà làng, trụ sở xã, ấp bàn tán, nghe nói chuyện về Việt Minh, ca hát tới khuya, tới sáng. Thanh niên toàn xã đều gia nhập “Thanh niên Tiền phong”. Các vùng Thiên Chúa giáo ở Phú Hội, Phước Khánh cả linh mục, chức sắc và giáo dân cũng tham gia Thanh niên Tiền phong, tham gia họp hội… hòa nhập vào cuộc sống mới.

3. Cách mạng tháng Tám ở Long Thành giành thắng lợi sớm nhất trong tỉnh Biên Hòa. Đó là thành quả của một quá trình đấu tranh không ngừng nghỉ của nông dân, công nhân và nhân dân Long Thành xuất phát từ lòng yêu nước và truyền thống bất khuất của dân tộc. Từ trong đêm đen của chế độ phong kiến, thực dân nông dân không có ruộng cày, bị bóc lột địa tô; từ trong cảnh sống tối tăm của “địa ngục trần gian” trong các đồn điền cao, nơi nhân phẩm con người và tính mạng bị coi rẻ, công nhân, nông dân Long Thành đã dứng lên tự mình thay đổi cuộc đời mình.

Đó là thành quả của ý chí kiên cường, nghị lực và quan điểm đấu tranh mới của Đảng Cộng sản Việt Nam thông qua những đảng viên, các Chi bộ đảng. Những người Cộng sản trung kiên với nhiệt tình cách mạng, với phương pháp tuyên truyền hiệu quả từng bước đưa nông dân, công nhân hiểu thế nào là dân chủ, thế nào là quyền tự quyết và yêu quý độc lập tự do, để rồi biến lòng yêu nước thành hành động cụ thể bằng những cuộc mít tinh, đấu tranh và đỉnh cao là theo Đảng đứng lên làm nên cuộc khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật.

Cách mạng tháng Tám 1945 chấm dứt hơn 80 năm nô lệ tủi nhục của người dân mất nước dưới ách thực dân nửa phong kiến, mở ra một kỷ nguyên mới cho dân tộc nói chung, nhân dân Long Thành nói riêng đi lên xây dựng đất nước Việt Nam mới xã hội chủ nghĩa. Thắng lợi to lớn đó có sức cổ vũ mạnh mẽ và động viên nhân dân quyết tâm bảo vệ nền độc lập tự do non trẻ vừa giành được.

Doãn Thành, theo Lịch sử Đảng bộ huyện Long Thành