Lễ Tả Tài Phán - Nét văn hoá đặc sắc của đồng bào dân tộc Hoa, Nùng ở huyện Trảng Bom

Huyện Trảng Bom có 31 dân tộc cùng sinh sống, trong đó: có 30 dân tộc thiểu số với 37.683 khẩu, chiếm tỷ lệ 10,15% dân số; số lượng người Hoa chiếm 70,1% tổng số đồng bào dân tộc thiểu số (theo số liệu thống kê năm 2024); hiện nay 17 xã-thị trấn đều có đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, nhưng sống tập trung chủ yếu tại các xã như: Bàu Hàm, Sông Thao, Tây Hoà, Thanh Bình, Cây Gáo, Sông Trầu, Bắc Sơn và Hố Nai 3.

Đồng bào các dân tộc thiểu số có nhiều nét văn hóa đặc sắc, tuy nhiên trong điều kiện ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường, với sự xâm lấn của các nền văn hóa, một số phong tục tập quán, nét văn hóa độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện hiện nay có xu hướng đang dần mai một. Vì vậy việc bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hóa truyền thống trong tổ chức lễ hội của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa ban huyện là một trong những công tác quan trọng góp phần xây dựng văn hóa con người Đồng Nai phát triển toàn diện.

Đồng bào dân tộc thiểu số có nhiều lễ trong năm: Lễ hội Tả tài phán (Đại phan), Lễ Mùa Xuân (2/2 âm lịch), Lễ Mùa Hè (2/5 âm lịch), Lễ Mùa Thu (12/7 âm lịch), Lễ Vu Lan (14/7 âm lịch), Lễ Mùa Đông chí (tháng 11 âm lịch), Trả lễ cuối năm (tháng 12 âm lịch). Trong đó lễ Đại Phan (Tả tài phán) là lễ hội lớn nhất. Đây là lễ hội của cộng đồng người Hoa - Nùng đến Đồng Nai sinh sống từ sau năm 1954. Lễ hội này có tính chất cầu an và có nghi thức tấn phong (lên chức) của thầy cúng ở các bậc Tài Phán Xí.

Đây là lễ truyền thống của đồng bào người Hoa - Nùng được thường xuyên duy trì tổ chức luân phiên hàng năm; lễ này thường được tổ chức vào những tháng cuối năm tại các vùng có đông đồng bào người Hoa sinh sống. Những khu vực tập trung người Hoa - Nùng sinh sống thường có một miếu thờ Thổ Thần hoặc Quan Âm. Đây cũng chính là nơi tổ chức lễ Tả Tài Phán. Nét độc đáo của lễ Tả tài Phán đó chính là không gian dành cho các hoạt động hành lễ được trang trí một cách trang trọng, mang đậm bản sắc văn hóa, bao gồm ba phần chính: cổng chào, khu vực cầu thí và khu vực thờ cúng. Khu vực cổng chào gồm có ba cửa với cửa lớn ở chính giữa, cửa nhỏ ở hai bên, được trang trí đẹp mắt bằng giấy màu rực rỡ mô phỏng kiểu nhà lầu từ hai đến ba tầng. Khu vực cầu thí dùng để dựng các cây nêu cầu thí được làm bằng những cây tre, treo tấm vải đỏ dài viết nội dung cầu tế và đèn lồng. Khu vực thờ cúng có ba gian thờ, là nơi thờ cúng tổ tiên, Ngọc Hoàng và các vị thần linh, võ tướng, Tam Bảo Phật. Ngoài ra là khu vực dùng làm đàn cho các thầy cúng hành lễ ngoài trời với bàn thờ tế, dựng cây tre lớn, vật tế sống (như bò, heo) và dựng đao cầu giải, hành dẫn qua dãy than hồng…

Người dân tham gia Lễ Tả Tài Phán

Trong lễ hội có quy mô lớn này, người dân tham gia thường cầu mong cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cầu an cho mỗi gia đình, cầu siêu cho những linh hồn đã khuất và tấn phong cấp bậc lên Đại Pháp sư cho vị thầy cúng chủ trì buổi lễ, thăng cấp bậc cho thầy cúng (bậc Tài Phán Xí) trong buổi lễ. Người thầy cúng bậc cao nhất (Cam Tù) và người sẽ được phong là Tài Phán Xí sẽ lo khâu lực lượng thầy cúng. Có 5 cấp bậc thầy cúng, với những quy định cụ thể: Cấp I: Là những người mới nhập môn, tìm một người thầy để học. Thông thường, những gia đình có người làm thầy cúng đều truyền nối nghề lại cho con trai. Những người khác thì tự tìm đến xin thầy để nhập môn. Cấp II: Gọi là Tích ấn. Thầy cúng có ấn riêng nhưng chưa được khắc tên trên ấn. Cấp này chỉ được tham gia phụ cúng. Cấp III: Gọi là Túc chức. Thầy cúng được khắc tên mình trên ấn. Cấp này được chủ trì các lễ cúng có quy mô nhỏ như cúng mừng thọ, tang ma... Cấp IV: Gọi là Đô đốc. Được phong qua lễ Tài Phán Xí. Cấp V: Gọi là Cam tù. Khi người thầy cấp Tài Phán Xí được mời chủ trì lễ Tả Tài Phán.     

    Người dân tham gia Lễ Tả Tài Phán

Đây là lễ hội truyền thống của cộng đồng người Hoa - Nùng chuyên canh về nông nghiệp. Lễ hội có quy mô lớn, diễn ra trong nhiều ngày với nhiều nghi thức mang tính dung hợp từ nhiều tín ngưỡng. Trong đó, những nghi thức của Đạo giáo chiếm vai trò chủ đạo do lực lượng các pháp sư chủ trì và hành lễ. Lễ hội thu hút đông đảo cộng đồng người Hoa-Nùng tham dự, không chỉ ở nhóm cộng đồng nơi cư trú, tổ chức lễ hội mà còn nhiều địa phương khác tham gia. Trong lễ có sự quyên góp hỗ trợ kinh phí thông qua hình thức bán đấu giá các vật trong buổi lễ như: Lồng đèn, cúng giường … để xây dựng, sửa chữa Miếu, đường giao thông nông thôn, đóng góp cho các hoạt động phúc lợi xã hội, làm từ thiện... tại địa phương.

Lễ Tả Tài phán là một trong những nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Hoa, Nùng ở huyện Trảng Bom đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện và rất cần các thế hệ trẻ chung sức bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống trong các lễ hội, tín ngưỡng dân gian của đồng bào các dân tộc, đồng thời đáp ứng nhu cầu văn hóa tín ngưỡng của các tầng lớp nhân dân trên địa bàn huyện./.

Thảo Ly