Bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số ở Đồng Nai

Tỉnh Đồng Nai, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, không chỉ nổi bật bởi vai trò đầu tàu công nghiệp hóa mà còn là một vùng đất giàu bản sắc văn hóa truyền thống. Với hơn 325 năm hình thành và phát triển, Đồng Nai là nơi giao thoa giữa nhiều dòng chảy văn hóa - từ văn hóa bản địa của người Mạ, Chơ Ro đến văn hóa Nam Bộ của người Việt di cư và ảnh hưởng từ người Hoa, người Khmer… Việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống đang được tỉnh Đồng Nai đặc biệt quan tâm, coi đó là nền tảng tinh thần vững chắc cho sự phát triển bền vững.
Đồng Nai có trên 50 dân tộc anh em cùng sinh sống với dân số khoảng 3,2 triệu người, trong đó đồng bào các dân tộc thiểu số có 198.784 người, chiếm 6,42% dân số toàn tỉnh. Đồng bào các các dân tộc thiểu số của tỉnh có truyền thống gắn bó, đoàn kết lâu đời, không có sự phân biệt giữa các dân tộc; đồng bào sống rải rác, xen kẽ; tập trung chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa, vùng căn cứ kháng chiến cũ trên địa bàn các huyện: Tân Phú, Định Quán, Xuân Lộc, Cẩm Mỹ, Vĩnh Cửu, Long Thành, Trảng Bom và thành phố Long Khánh. Mỗi dân tộc đều có văn hóa truyền thống riêng về ngôn ngữ, phong tục tập quán, tín ngưỡng, lễ hội... tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng.
Hiện, toàn tỉnh có 105/120 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và là tỉnh dẫn đầu cả nước về xây dựng nông thôn mới. Đến nay, 100% xã tiếp cận điện lưới quốc gia; trên 99% đường trục giao thông nông thôn và đường giao thông vào khu sản xuất tập trung được cứng hóa; 100% xã phủ sóng truyền hình, viễn thông; 100% xã, phường có trạm y tế, 100% thành viên hộ nghèo, hộ cận nghèo, thuộc đồng bào dân tộc thiểu số được cấp thẻ bảo hiểm y tế theo quy định. Tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số đến trường học các cấp đạt 100%, được hỗ trợ, miễn giảm học phí, hỗ trợ dịp Tết…
Bảo tồn các giá trị truyền thống của dân tộc thiểu số
Trên địa bàn tỉnh có nhiều lễ hội rất độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số. Có thể kể đến như: Lễ hội Sayangva (mừng lúa mới) và Sayangbri (cúng Thần rừng) của đồng bào Chơ Ro; Lễ cúng Yang - Bơnơm (cúng Thần núi) của đồng bào Mạ; tháng Ramadan của đồng bào Chăm; Tết Chôl Chnăm Thmây của đồng bào Khmer; lễ hội Lồng Tồng của đồng bào Tày; lễ vía Quan Thánh Đế Quân của đồng bào Hoa...
Các lễ hội truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số được quan tâm hỗ trợ, tạo điều kiện để phục dựng, khôi phục và tổ chức hàng năm như: Sayangva, Sayangvri (dân tộc Chơ ro), Yang Bơ nơm, Yang Koi (dân tộc Mạ), Vía Quan Ông Thánh Đế, lễ hội Chùa Ông … (người Hoa), Cholchnamthmay, Sendolta, Ocomboc (dân tộc Khmer), Ramandan, Roya Haji (dân tộc Chăm), Lồng Tồng (dân tộc Tày, Nùng), Khai Hạ, Xuống Đồng (dân tộc Mường), Cấp Sắc (dân tộc Dao)… tạo nên bản sắc đặc trưng mang đậm sắc thái truyền thống của từng dân tộc, tạo được không khí tươi vui và đoàn kết tại các địa phương.

Đồng bào dân tộc ở xã Phú Túc, huyện Định Quán đang luyện tập cồng, chiêng để tham gia Lễ hội

Giai đoạn 2019-2024, tỉnh Đồng Nai đã sưu tầm và lưu giữ hơn 384 hiện vật văn hóa vật thể của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh; trong đó, lưu giữ 20 hiện vật của người Thái, 23 hiện vật của người Cơ ho, 23 hiện vật của người Mạ, 40 hiện vật của người Mường, 46 hiện vật của người Hoa, 18 hiện vật của người S’tiêng. Bảo tàng, Nhà truyền thống các huyện, thành phố, Nhà Văn hóa các dân tộc trưng bày hơn 2 ngàn hiện vật, hình ảnh, tư liệu nhằm giới thiệu, quảng bá về di sản văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh; thực hiện 03 cuộc triển lãm chuyên đề; hoàn thành công tác kiểm kê lễ hội truyền thống các dân tộc trên địa bàn các huyện: Xuân Lộc, Định Quán, Tân Phú, Thống Nhất, Cẩm Mỹ; lập hồ sơ khoa học Lễ hội Chùa Ông (dân tộc Hoa) và Lễ hội Sa Yang Va (dân tộc Chơ ro) đề nghị Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch quyết định đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ngoài ra, thực hiện hơn 50 bài viết nghiên cứu về văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số và giới thiệu trên các phương tiện truyền thông, tập san khoa học, biên soạn và xuất bản sách “Phong tục tập quán người Tày (xã Thanh Sơn, huyện Định Quán, tỉnh Đồng Nai).
Hiện nay, Nhà văn hóa dân tộc đã trở thành nơi tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ, tổ chức các lớp dạy đánh cồng chiêng, dạy hát múa dân ca bằng tiếng dân tộc, dệt thổ cẩm, đan lát cho con em đồng bào dân tộc thiểu số trong vùng. 100% xã, phường, thị trấn trong tỉnh đã có trung tâm học tập cộng đồng và đang từng bước phát huy tác dụng trong việc tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến quần chúng nhân dân. Phong trào xây dựng gia đình văn hóa vùng đồng bảo dân tộc thiểu số được đẩy mạnh. Đến nay, 98% các gia đình đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh đạt chuẩn gia đình văn hóa.

Nhà Văn hóa các dân tộc xã Tà Lài, huyện Tân Phú

Theo đó, tỉnh đã đầu tư, đưa vào sử dụng 15 nhà văn hóa dân tộc Xtiêng, Chơ Ro, Mạ, Chăm, Mường... thuộc 6 huyện nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt cộng đồng, duy trì và bảo lưu các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc. Tại các Nhà văn hóa dân tộc và những nơi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, tỉnh đã bố trí kinh phí trang bị 16 bộ cồng, 15 bộ chiêng, 8 bộ trống, 3 bộ chập chạ, 2 bộ ngũ âm... Đây là những điều kiện quan trọng để tổ chức trình diễn các lễ hội văn hóa, tín ngưỡng dân gian của đồng bào dân tộc thiểu số.
Phát huy các giá trị truyền thống
Triển khai thực hiện Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, các hoạt động văn hóa, thể thao trong các lễ hội truyền thống được các địa phương tổ chức gắn với quảng bá du lịch, giới thiệu hình ảnh quê hương, con người Đồng Nai. Một số địa phương đã thực hiện có hiệu quả mô hình phát triển du lịch thông qua các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số.
Các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số được quan tâm bảo tồn, phát huy, các thiết chế văn hóa được xây dựng, đầu tư, trang bị, tạo được những chuyển biến tích cực trong hưởng thụ văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Cộng với đời sống kinh tế của đồng bào dân tộc thiểu số ngày một phát triển, khối đại đoàn kết dân tộc được nâng lên và giữ vững. Đồng bào yên tâm lao động sản xuất, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, an ninh trật tự vùng đồng bào dân tộc trên địa bàn tỉnh được giữ vững. Bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số chỉ thực sự được gìn giữ và trao truyền khi nó được phát huy giá trị trong đời sống đương đại; nhất là khi các bản sắc văn hóa đó được hòa vào dòng chảy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Đại hội Đại biểu các dân tộc thiểu số tỉnh Đồng Nai lần thứ IV - năm 2024

Tại Đại hội đại biểu các dân tộc thiểu số tỉnh lần thứ IV-2024, Đồng Nai xác định nhiệm vụ trọng tâm là tiếp tục thực hiện tốt các chương trình, chính sách, dự án phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Đến năm 2029, tỉnh phấn đấu giảm tỷ lệ hộ nghèo hằng năm vùng đồng bào dân tộc thiểu số là 0,3% hộ nghèo dân tộc thiểu số/tổng số hộ dân tộc thiểu số (theo chuẩn nghèo của tỉnh), giảm khoảng cách chênh lệch về mức sống, mức thu nhập giữa các dân tộc trên địa bàn tỉnh; thu nhập bình quân người dân tộc thiểu số bằng 1/2 bình quân chung cả tỉnh. Trên 85% hộ dân tộc thiểu số sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn; 100% hộ gia đình đồng bào dân tộc thiểu số sử dụng điện lưới quốc gia; phấn đấu 100% hộ đồng bào dân tộc thiểu số có nhà ở ổn định; phấn đấu chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số, hằng năm thu hút 5-10% lao động sang làm việc các ngành, nghề công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, du lịch, dịch vụ. Đồng thời, phấn đấu có 90% số hộ nông dân người dân tộc thiểu số làm kinh tế nông - lâm nghiệp hàng hóa; 100% số xã, ấp vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi có đủ cơ sở hạ tầng đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và đời sống của người dân…
Trong bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ như hiện nay, việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và củng cố các nguồn lực hỗ trợ phát triển mạng lưới thư viện, triển khai các hoạt động tuyên truyền trong vùng dân tộc thiểu số là cần thiết để hỗ trợ việc sưu tầm, lưu trữ, số hóa các sản phẩm xuất bản bằng tiếng dân tộc thiểu số, luân chuyển tài nguyên thông tin và phục vụ thư viện lưu động đến vùng đồng bào dân tộc thiểu số là hết sức cần thiết.

Huy Dương