Chiến thắng Buôn Ma Thuột ngày 10/3/1975, tạo bước ngoặt lịch sử quan trọng cho Đại thắng mùa Xuân năm 1975, thống nhất đất nước

Ngày 10/3/1975, trận đánh vào Buôn Ma Thuột thắng lợi đã mở màn cho chiến dịch Tây Nguyên, tạo bước ngoặt lịch sử quan trọng, làm thay đổi cục diện chiến trường để Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định mở chiến dịch Hồ Chí Minh, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975).

Cuối năm 1974, cục diện chiến trường miền Nam có sự chuyển biến mạnh mẽ, các lực lượng cách mạng miền Nam liên tiếp giành được nhiều thắng lợi, đặc biệt là chiến thắng đường 14 - Phước Long ngày 06/01/1975 có ý nghĩa chiến lược vô cùng quan trọng, chứng tỏ thế và lực của quân đội và chính quyền Việt Nam Cộng hòa ngày càng suy yếu và lúng túng; đồng thời, trận đánh Phước Long là một đòn trinh sát chiến lược thắng lợi đã tạo thời cơ mới để Bộ Chính trị Trung ương Đảng đang họp Hội nghị lần thứ 21 từ ngày 18/12/1974-08/01/1975 nhận định tình hình và hạ quyết tâm chiến lược giải phóng miền Nam trong 02 năm 1975 đến 1976, trong đó, nhấn mạnh “nếu thời cơ đến vào đầu năm hoặc cuối năm 1975 thì lập tức giải phóng miền Nam trong năm 1975”. Cùng thời gian này, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định chọn Buôn Ma Thuột làm hướng tấn công chủ yếu trong năm 1975 và quyết định lấy Buôn Ma Thuột làm mục tiêu của chiến dịch Tây Nguyên năm 1975 (mang mật danh A 275).

Việc lấy Buôn Ma Thuột làm mục tiêu quyết chiến có ý nghĩa chiến lược hết sức quan trọng. Trận đánh Buôn Ma Thuột là đòn điểm “trúng huyệt” vào nơi hiểm yếu của địch, tạo đột biến về chiến lược của ta, bởi Buôn Ma Thuột là thủ phủ của tỉnh Đắk Lắk, có vị trí chiến lược không những đối với Tây Nguyên mà cả miền Nam. Giải phóng Buôn Ma Thuột sẽ tạo ra bàn đạp giải phóng toàn bộ Tây Nguyên và vùng đồng bằng duyên hải miền Trung, mở ra hướng tiến công quan trọng trong toàn chiến dịch.

Trong những ngày quân ta sắp nổ súng mở màn cho Chiến dịch Tây Nguyên, cả quân Mỹ và Việt Nam Cộng hòa đều cho rằng hướng tấn công chủ yếu của quân ta trong thời gian này là Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế. Nên để giữ Tây Nguyên, Tư lệnh vùng 2 chiến thuật quân đội Sài Gòn bố trí ở Buôn Ma Thuột một lực lượng binh lực tương đối đông và tinh nhuệ, nhưng lại có phần chủ quan và sơ hở hơn so với Pleiku và Kon Tum. Do đó, một trận đánh lớn ở Buôn Ma Thuột sẽ tạo sự rúng động mạnh về chiến lược, làm đảo lộn thế phòng thủ của địch ở Tây Nguyên, uy hiếp đồng bằng duyên hải miền Trung, mở ra hướng tiến công quan trọng vào Sài Gòn.

Thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương, đầu năm 1975, Bộ Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên được thành lập do đồng chí Hoàng Minh Thảo làm Tư lệnh và đồng chí Đặng Vũ Hiệp làm Chính ủy. Lực lượng tham gia chiến dịch Tây Nguyên gồm 05 sư đoàn (10, 320, 316, 3, 968) và 04 trung đoàn bộ binh, 01 trung đoàn và 02 tiểu đoàn đặc công, 02 trung đoàn pháo binh, 01 trung đoàn tăng - thiết giáp, 03 trung đoàn pháo phòng không. Tại Đắk Lắk, để chuẩn bị giải phóng Buôn Ma Thuột, Trung ương Đảng đã chi viện cho Đắk Lắk Sư đoàn 10, Sư đoàn 316, Trung đoàn 95B, Tiểu đoàn 196 công binh và bộ binh, pháo binh. Cùng với đó, toàn thể quân và dân các dân tộc Đắk Lắk đồng loạt nổi dậy phối hợp tấn công. So sánh tương quan lực lượng lúc bấy giờ, quân ta hơn hẳn quân địch về số lượng, chất lượng và thiết bị, bố trí thế trận liên hoàn và hiểm hóc, hình thành những “quả đấm” mạnh ở những khu vực tác chiến then chốt của chiến dịch. Được Quân ủy Trung ương và Bộ Tư lệnh trực tiếp chỉ huy, chỉ đạo, với sự chi viện dồi dào của hậu phương lớn, cán bộ, chiến sĩ các đơn vị chủ lực và địa phương đều phấn khởi, tin tưởng, quyết tâm, hăng hái lập công.

Để tạo bí mật, bất ngờ cho trận quyết chiến chiến lược ở Buôn Ma Thuột, từ đầu năm 1975, lực lượng bộ đội chủ lực của ta ở Tây Nguyên đã tiến hành một kế hoạch nghi binh, tổ chức một số trận đánh nhỏ lẻ ở Bắc Tây Nguyên nhằm vào Pleiku, Kon Tum, thu hút sự chú ý đối phó của địch. Như thế, quân lực Việt Nam Cộng hòa cho rằng, ta chỉ có thể đánh những trận quy mô nhỏ ở Bắc Tây Nguyên chứ không thể đánh lớn vào thị xã Buôn Ma Thuột, nơi có lực lượng phòng thủ mạnh.

Thực hiện nhiệm vụ nghi binh, tạo thế chiến dịch, ngay từ đầu tháng 3/1975, Bộ Tư lệnh Chiến dịch sử dụng Sư đoàn 968 hoạt động nghi binh ở khu vực Bắc Tây Nguyên, buộc Sư đoàn 23 của địch phải chuyển một bộ phận lực lượng từ Buôn Ma Thuột sang Kon Tum, Pleiku để đối phó. Ngày 04/3/1975, bộ đội chủ lực của ta chính thức nổ súng mở màn Chiến dịch Tây Nguyên. Từ ngày 04-09/3/1975, quân ta đánh cắt tuyến giao thông trên các đường số 19, 21, cô lập Tây Nguyên, chia cắt đường số 14 để cô lập hai khu vực Bắc Tây Nguyên với Nam Tây Nguyên; lần lượt tiến công đánh chiếm quận lỵ Thuần Mẫn (ngày 08/3), Đức Lập (ngày 09/3), cô lập triệt để thị xã Buôn Ma Thuột.

Quân giải phóng tiến vào đánh chiếm sân bay Hòa Bình ở thị xã Buôn Ma Thuột (Ảnh tư liệu TTXVN)

Theo đúng ý đồ chiến lược của ta, vào lúc 02 giờ sáng, ngày 10/3/1975, Bộ Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên phát lệnh nổ súng tiến công vào thị xã Buôn Ma Thuột. Cũng thời điểm ấy, từ các hướng, quân ta nổ súng tiến công vào thị xã Buôn Ma Thuột. Bộ đội đặc công đánh vào sân bay thị xã, đánh Tổng kho Mai Hắc Đế, một lực lượng đánh sân bay Hòa Bình; hỏa tiễn H12, ĐKB và các cụm pháo tập trung bắn vào Sư bộ 23 của địch. Sáng ngày 10/3/1975, ở hướng Bắc, bộ binh ta có xe tăng phối hợp đánh vào Ngã Sáu và đánh chiếm Tiểu khu Buôn Ma Thuột. Hướng Tây Bắc, lực lượng ta tiêu diệt Sở chỉ huy Tổng kho Mai Hắc Đế, đánh chiếm các cứ điểm Cư Êbur, Cư Dluê… phá tan hệ thống cứ điểm án ngữ vòng ngoài thị xã. Ở hướng Tây, quân ta đánh chiếm doanh trại tiểu đoàn quân y và áp sát căn cứ Sư bộ 23. Ở hướng Nam, ta đánh vào khu hành chính, khu tiếp vận, Sở Thú y, Ty ngân khố, khu cư xá sĩ quan và đánh chiếm quận lỵ Hòa Bình. Ngày 11/3/1975, bộ binh, xe tăng và trọng pháo của ta tập trung đồng loạt đánh vào Sư bộ 23, địch chống trả quyết liệt nhưng đến 10 giờ sáng quân ta đã làm chủ các mục tiêu, chiếm lĩnh Sư bộ 23, bắt sống tên tỉnh trưởng Đắk Lắk và đại tá Sư đoàn phó Sư 23 của địch. Lực lượng ta đã giải phóng và làm chủ hoàn toàn thị xã. Ngày 18/3/1975, Ủy ban Quân quản thị xã Buôn Ma Thuột do đồng chí Y’Blốc Êban, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Đắk Lắk đã ra mắt Nhân dân tỉnh Đắk Lắk. Sau khi tiêu diệt lực lượng địch, giải phóng thị xã Buôn Ma Thuột, Tỉnh ủy Đắk Lắk đã lãnh đạo các huyện sử dụng lực lượng địa phương phát động quần chúng nổi dậy diệt ác, phá kềm, truy quét tàn quân địch. Đến ngày 24/3/1975, tỉnh Đắk Lắk hoàn toàn được giải phóng.

Xe tăng 980 của Trung đoàn Tăng - Thiết giáp 273, Mặt trận Tây Nguyên húc đổ cổng sắt Bộ Tư lệnh Sư đoàn 23 của địch trong trận giải phóng Buôn Ma Thuột ngày 10/3/1975 (Ảnh tư liệu TTXVN)

Chiến thắng Buôn Ma Thuột đã giáng đòn điểm huyệt choáng váng, buộc quân địch phải rút bỏ Tây Nguyên, lực lượng tàn quân tháo chạy cũng bị tiêu diệt gọn. Thất thủ ở Tây Nguyên, chính quyền Sài Gòn và cố vấn Mỹ bàng hoàng, sửng sốt, hoàn toàn bất ngờ và rơi vào thế bị động. Đánh giá về “Chiến dịch Tây Nguyên đại thắng”, theo cố Thượng tướng, Giáo sư Hoàng Minh Thảo - Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên viết: “Chiến thắng Buôn Ma Thuột đã giáng đòn điểm huyệt choáng váng, buộc quân địch phải rút bỏ Tây Nguyên, lực lượng tàn quân tháo chạy cũng bị tiêu diệt gọn. Chiến thắng Tây Nguyên mở đầu cuộc Tổng tiến công nổi dậy mùa Xuân năm 1975 đã tạo sức mạnh toàn diện mới. Điều quan trọng là nó đã tạo ra sự thay đổi cơ bản về tinh thần, tư tưởng, về so sánh lực lượng, về thế chiến lược giữa ta và địch”.

Chiến dịch Tây Nguyên đại thắng đã tạo đà cho giải phóng hoàn toàn miền Nam. Điều này được nhiều nhà khoa học, nhà quân sự đánh giá: chiến thắng Buôn Ma Thuột bắt nguồn từ sự chỉ đạo sáng suốt, tài tình của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương, nhận định đúng tình hình, chọn đúng thời cơ và địa điểm, có quyết tâm cao, động viên và phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả nước về lực lượng, hậu cần và ý chí của toàn quân, toàn dân. Chiến thắng là đỉnh cao của nghệ thuật chỉ đạo chiến dịch, trước hết là nghệ thuật sử dụng không gian và thời gian mở chiến dịch; nghệ thuật xác định hướng, chọn mục tiêu tiến công; nghệ thuật sử dụng lực lượng, bố trí đội hình tiến công. Chiến thắng Buôn Ma Thuột là chiến thắng của tinh thần dũng cảm, kiên cường, mưu trí, linh hoạt của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương trên khắp chiến trường. Buôn Ma Thuột từ trận tiến công có ý nghĩa chiến dịch trở thành một thắng lợi chiến lược.

Chiến thắng Buôn Ma Thuột là sự nỗ lực của quân và dân các dân tộc tỉnh Đắk Lắk phát huy lòng yêu nước nồng nàn, căm thù giặc cao độ, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, đã đoàn kết một lòng, thủy chung son sắt, quả cảm kiên cường suốt 30 năm gian khổ, vùng lên chiến đấu, giải phóng quê hương, làm nên thắng lợi vẻ vang. Thắng lợi to lớn, toàn diện của trận Buôn Ma Thuột đã tạo ra đột biến về chiến lược, tạo ra thế và lực mới để ta giành thắng lợi từ bộ phận đến giành thắng lợi hoàn toàn, xuất hiện thời cơ chiến lược giải phóng hoàn toàn miền Nam nhanh hơn, chín muồi hơn. Đó là cơ sở để Đảng ta bổ sung quyết tâm chiến lược, rút ngắn thời gian kế hoạch chiến lược giải phóng miền Nam trong 02 năm xuống còn 55 ngày đêm, kịp thời lãnh đạo, chỉ đạo các hướng chiến trường nắm thời cơ, huy động toàn bộ lực lượng, mở ra chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, tiến lên giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

Theo cố Thượng tướng Đặng Vũ Hiệp - Nguyên Chính ủy, Bí thư Đảng ủy chiến dịch Tây Nguyên nhận xét: “Trong chiến dịch Tây Nguyên, ta đã chọn thị xã Buôn Ma Thuột làm then chốt, trận đánh mở đầu theo nguyên tắc tiến công vào chỗ hiểm và yếu để đạt được hai yêu cầu: Phá vỡ thế chiến lược của địch, làm chuyển biến cho được cục diện chiến lược; tạo đà phát triển để tác động đến toàn bộ chiến trường, làm đảo lộn, tạo ra đột biến dẫn đến sự tan vỡ về chiến lược của địch. Giải phóng Buôn Ma Thuột đã mở màn cho chiến dịch Tây Nguyên toàn thắng, đánh dấu một bước suy sụp mới của Mỹ ngụy, thời cơ chiến lược để giành thắng lợi hoàn toàn sớm hơn dự kiến đã xuất hiện”. Thượng tướng, Giáo sư Hoàng Minh Thảo - Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên cũng nhận định: “Sau chiến thắng Tây Nguyên quân ta có một bàn đạp rất vững chắc và cơ động, chiếm ưu thế về địa hình và thế trận hiểm sắc để đánh xuống đồng bằng, mở ra một hành lang chiến lược rất thuận lợi để tiến xuống Sài Gòn, đánh vào sào huyệt của địch. Chiến thắng Tây Nguyên là đòn chiến lược mở đầu, là trận then chốt về chiến lược tạo ra điều kiện và thời cơ cho các trận then chốt, quyết định tiếp theo giành thắng lợi lớn hơn và đi đến toàn thắng”.

Chiến thắng Buôn Ma Thuột ngày 10/3/1975 đã đi vào lịch sử, là một trong những chiến thắng tiêu biểu và oanh liệt nhất của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; mở màn cho cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, tạo thời cơ chiến lược mới để Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định mở chính dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giải phòng miền Nam, thống nhất Đất nước (30/4/1975).

Lê Văn Sơn