Đi chợ Tết xưa

Chữ “ăn Tết” không chỉ có nghĩa đơn thuần là ăn uống mà còn biểu hiện nét văn hóa cổ truyền của một dân tộc, một đất nước. Đi chợ tết không chỉ đơn thuần là để mua bán, sắm sửa những thứ cần thiết cho ngày tết mà còn là một thú vui tao nhã để thưởng ngoạn, được đắm chìm trong không khí Tết đang đến gần. Đó cũng được xem như một nét văn hóa rất đặc sắc trong đời sống của người Việt. Mỗi khi đi chợ sắm Tết, rất nhiều người Việt Nam lại muốn về với “Chợ Tết” xưa của nhà thơ Đoàn Văn Cừ.

Tết đến, mọi người, mọi nhà náo nức với những tập tục tự ngàn đời: dựng nêu, xông nhà, xông đất, xuân hành, hái lộc, chúc Tết, lì xì… Lòng người như có những niềm vui tươi mới. Tiết Xuân thật dễ chịu, cảnh vật ấm áp lạ thường. Tết là thời gian người nông dân tạm ngưng công việc đồng áng, ruộng nương. Họ chỉ còn lo việc sắm sửa, ăn Tết.

Khi “Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi. Sương hồng lam ôm ấp mái nhà tranh. Trên con đường viền trắng mép đồi xanh. Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết”. Thường ngày cũng vẫn là quả đồi, ngọn núi ấy thôi, vẫn là con đường dẫn từ các ấp về chợ ấy… nhưng hôm nay dường như tất cả bừng dậy, rạng rỡ. Khi mặt trời vừa tỏa nắng mai ấm áp, bao trùm những mái nhà tranh, những ngọn đồi thì cũng là lúc “Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết”.

Cảnh sắc ngày Xuân tươi xinh, rạng rỡ. Khí trời thật dễ chịu. Lòng người náo nức, rộn ràng niềm vui: “Họ vui vẻ kéo hàng trên cỏ biếc”. Tết có niềm háo hức của trẻ nhỏ về những áo mới, những tấm bánh nức mùi thơm, có sự đùa vui thú vị khi “mải ngắm bức tranh gà”; là nét ngại ngùng, e thẹn của thiếu nữ giữa chốn đông người; là niềm vui đón ánh Xuân ấm áp của cụ già. “Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon. Vài cụ già chống gậy bước lom khom. Cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ. Thằng em bé nép đầu bên yếm mẹ”. Những bước chân nhỏ xíu cứ chạy lon xon, ríu rít mới theo kịp mẹ. Các cô gái “che môi cười lặng lẽ” không thể dấu nổi nét duyên dáng, mộc mạc.

Bức tranh chợ Tết quê sinh động bởi hình ảnh những chú lợn, chú bò ngộ nghĩnh: “Hai người thôn gánh lợn chạy đi đầu. Con bò vàng ngộ nghĩnh đuổi theo sau”. Cảnh vật, cỏ cây được khoác lên mình tấm áo Xuân làm từ phép nhân hóa của tác giả. Tia nắng như những cậu bé tinh nghịch, đồi núi là những cô bé điệu đà đang lớn: “Tia nắng tía nháy hoài trong ruộng lúa. Núi uốn mình trong chiếc áo the xanh. Đồi thoa son nằm dưới ánh bình minh”. Mỗi bức tranh là một cảnh. Mỗi chi tiết trong cảnh ấy lại là một nét sống động đời thường. “Người mua bán ra vào đầy cổng chợ. Con trâu đứng vờ dim hai mắt ngủ. Để lắng nghe người khách nói bô bô. Anh hàng tranh kĩu kịt quảy đôi bồ. Tìm đến chỗ đông người ngồi dở bán”.

Chợ Tết xưa có bao thú chơi tao nhã: “Một thầy khóa gò lưng trên cánh phản. Tay mài nghiên hí hoáy viết thơ xuân. Cụ đồ nho dừng lại vuốt râu cằm. Miệng nhẩm đọc vài hàng câu đối đỏ”. Đó là những nét đẹp của nghệ thuật. Chớ bảo rằng người dân quê chỉ quen với những việc chân lấm tay bùn mà không biết đến cái đẹp của nghệ thuật. Họ thưởng thức nét đẹp bằng bản chất chất phác, mộc mạc.

Đến với chợ Tết quê, ta gặp được nét dung dị của cuộc sống. Đó là những cụ già phúc hậu đã sống đời ở làng, ở ấp; thời gian qua đi và để lại dấu ấn trên mái tóc: “Bà cụ lão bán hàng bên miếu cổ. Nước thời gian gội tóc trắng phau phau”. Đó là một bức tranh sống động, gần gũi, đáng yêu: “Chú hoa - man đầu chít chiếc khăn nâu. Ngồi xếp lại đống vàng trên mặt chiếu. Áo cụ lý bị người chen sấn kéo. Khăn trên đầu đương chít cũng tung ra. Lũ trẻ con mải ngắm bức tranh gà. Quên cả chị bên đường đang đứng gọi. Mấy cô gái ôm nhau cười rũ rượi. Cạnh anh chàng bán pháo dưới cây đa”. Đó là một đời sống yên vui, đầm ấm của những con người bình dị, mộc mạc trong tâm hồn và trong cả nghĩ suy. Cảnh mua bán tấp nập nhưng không hề bon chen. Lòng người thì giản dị là vậy, hàng Tết cũng chẳng phải thứ gì cao cấp, xa xỉ, quý hiếm hay đắt tiền mà chỉ là những thứ quen thuộc trong sinh hoạt hàng ngày của họ mà thôi: “Những mẹt cam đỏ chót tựa son pha. Thúng gạo nếp đong đầy như núi tuyết. Con gà trống màu thâm như cục tiết. Một người mua cầm cẳng dốc lên xem”.

Cứ như thế, chợ Tết diễn ra tưng bừng, náo nhiệt từ sáng sớm tinh sương đến tối muộn. “Chợ tưng bừng như thế đến gần đêm. Khi chuông tối bên chùa văng vẳng đánh. Trên con đường đi các làng hẻo lánh. Những người quê lũ lượt trở ra về. Ánh dương vàng trên cỏ kéo lê thê. Lá đa rụng tơi bời quanh quán chợ”. Tết là mùa Xuân. Những âm hưởng mùa Đông còn sót lại ở cái se lạnh dìu dịu. Bao trùm cảnh vật là sắc màu êm ả, tươi xinh, cây đâm chồi nảy lộc, sự sống sinh sôi… Lễ tết là dịp người dân tạm ngưng công việc để nghỉ ngơi và quay về với cội nguồn văn hóa dân tộc. Ăn uống nhằm mục đích bồi bổ cơ thể. Ăn uống cũng cần biết cách vì nó thể hiện nét văn hóa của mỗi người. Hơn thế nữa, ăn Tết còn là dịp thể hiện lễ nghĩa truyền thống. “Chợ Tết” của nhà thơ Đoàn Văn Cừ mãi lưu giữ không khí Tết, văn hóa Tết của người dân quê Việt Nam.

Mai Quỳnh