Tưởng nhớ Thiếu tướng Hoàng Sâm - Người Đội trưởng và chỉ huy quân sự tài năng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân

Kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944-20/12/2024) là dịp để tưởng nhớ, tri ân công lao, đóng góp của các thế hệ “Bộ đội Cụ Hồ”, trong đó, không thể không nhắc đến Người Đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân - Thiếu tướng Hoàng Sâm. Ông là một người cộng sản kiên trung, mẫu mực, là cán bộ chính trị, quân sự cấp cao thuộc thế hệ đầu tiên của Đảng và Quân đội. Cuộc đời hoạt động cách mạng sôi nổi và những cống hiến, hy sinh của đồng chí Hoàng Sâm cho sự nghiệp cách mạng mãi được khắc ghi trong lịch sử dân tộc, là tấm gương sáng cho các thế hệ hôm nay và mai sau học tập và noi theo. Hoàng Sâm vinh dự được gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và được Người giác ngộ, dìu dắt từ năm 13 tuổi, trên bước đường hoạt động cách mạng của đồng chí Hoàng Sâm có nhiều năm gắn bó, nhiều kỷ niệm với lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh. Có thể nói, đồng chí Hoàng Sâm là người học trò gần gũi, tin cậy và với những đóng góp, hy sinh cống hiến của mình, xứng đáng với sự tin tưởng, yêu mến của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thiếu tướng Hoàng Sâm (1915-1969) - Người Đội trưởng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam

Đồng chí Hoàng Sâm sinh năm 1915, hy sinh năm 1969 tại chiến trường Trị Thiên, tên thật là Trần Văn Kỳ, sinh ra trong gia đình nông dân ở làng Lệ Sơn (nay là xã Văn Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình) - một vùng đất giàu truyền thống yêu nước và cách mạng. Thuở thiếu thời, Hoàng Sâm được đắm mình trong những câu chuyện về lòng yêu nước, khát vọng đánh đuổi quân xâm lược của các bậc tiền nhân, với bản tính thông minh, nhanh nhẹn, Hoàng Sâm đã sớm bộc lộ tinh thần yêu nước, khí phách anh hùng của người đảng viên Cộng sản không cam chịu cảnh áp bức, bất công, đứng dậy đấu tranh chống lại kẻ thù.

Dưới ách thống trị tàn bạo của thực dân, phong kiến, cuộc sống khó khăn, cha mẹ của Ông cũng như nhiều gia đình nghèo khó ở dải đất miền Trung rời quê hương đưa gia đình tìm đường sang Thái Lan vừa kiếm kế mưu sinh, vừa có điều kiện hoạt động yêu nước. Năm 1928, tại Nakhon, Trần Văn Kỳ đã gặp được Thầu Chín (tức lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc). Thời gian này, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đang ở Thái Lan để vận động cách mạng, nhất là, trong cộng đồng người Việt ở Udon và Nakhon. Nhận thấy cậu bé Kỳ sáng dạ, nhanh nhẹn, Người đã chọn Kỳ làm liên lạc cho mình. Từ đây, Trần Văn Kỳ đã bắt đầu tham gia hoạt động cách mạng trong phong trào Việt kiều Thái Lan. Việc được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc lựa chọn làm liên lạc là một cơ duyên lớn, đồng thời, thể hiện phẩm chất cá nhân của Trần Văn Kỳ. Qua thời gian giúp việc cho lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, được Người tận tình chỉ bảo, Trần Văn Kỳ dần hiểu được ý thức trách nhiệm và quyết tâm theo đuổi con đường cách mạng, cứu nước, cứu dân khỏi ách thống trị của đế quốc, thực dân.

Trong suốt những năm tháng hoạt động cách mạng, Thiếu tướng Hoàng Sâm đã đảm nhiệm nhiều cương vị chỉ huy, nhiều chiến trường khác nhau, song trong mọi điều kiện hoàn cảnh, đồng chí Thiếu tướng Hoàng Sâm luôn thể hiện phẩm chất của người chiến sĩ cách mạng, luôn thể hiện những phẩm chất ưu tú của một người chỉ huy tài năng, người cán bộ cần mẫn, tận tụy với công việc, hết lòng, hết sức đem trí lực, tài lực của mình phục vụ Tổ quốc, phục vụ Quân đội phục vụ Nhân dân. Năm 1933, chàng thanh niên Trần Văn Kỳ được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương và được giao phụ trách địa điểm liên lạc và in phát truyền đơn. Trong thời gian ở Thái Lan, Trần Văn Kỳ thể hiện là một đảng viên năng nổ và có nhiều đóng góp cho phong trào yêu nước của bà con Việt kiều. Năm 1934, Trần Văn Kỳ bị lộ và bị mật thám Thái Lan bắt giam rồi trao cho Lãnh sự quán Pháp. Sau một năm giam giữ, do không có bằng chứng kết tội, Trần Văn Kỳ được thả và bị trục xuất khỏi Thái Lan. Sau bị trục xuất, Trần Văn Kỳ không về quê nhà mà được tổ chức bí mật sang Trung Quốc tiếp tục hoạt động. Năm 1936, Trần Văn Kỳ đến Quảng Tây và được cử đi học tiếng Trung Quốc. Đầu năm 1937, theo sự phân công của cấp trên, Trần Văn Kỳ về nước và làm việc tại Tỉnh ủy Cao Bằng phụ trách cơ quan in và công tác giao thông liên lạc ở biên giới cho tới năm 1939. Năm 1940, Trần Văn Kỳ sang Tĩnh Tây (Trung Quốc) để bắt liên lạc với cấp trên. Cũng tại đây, Trần Văn Kỳ được gặp lại Thầu Chí và được tham dự lớp huấn luyện cán bộ về công tác tổ chức đoàn thể quần chúng do Người trực tiếp giảng dạy. Khi này, Trần Văn Kỳ mới biết Thầu Chín chính là Bác Hồ và được Bác đặt tên là Hoàng Sâm.

Đầu năm 1941, đồng chí Hoàng Sâm được cấp trên giao nhiệm vụ cùng các đồng chí Phùng Chí Kiên, Lê Quảng Ba, Đặng Văn Cáp… bảo vệ Bác Hồ từ Trung Quốc trở về Pác Bó (Cao Bằng) sau 30 năm hoạt động ở nước ngoài. Cuối năm 1941, Đội du kích Cao Bằng gồm 12 người được thành lập, đồng chí Hoàng Sâm được cử làm Đội phó. Giữa năm 1942, ông được giao làm Đội trưởng. Trên cương vị là Đội phó rồi Đội trưởng, Hoàng Sâm nổi tiếng là một nhà hoạt động cách mạng kinh nghiệm, gan dạ, mưu trí với có biệt tài bắn súng, cưỡi ngựa, khiến các toán phỉ phải dè chừng. Từ 1940-1943, ông làm Đội trưởng Đội vũ trang tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh và  Tỉnh ủy viên tỉnh Bắc Kạn phụ trách tự vệ chiến đấu trừ gian và củng cố cơ sở cách mạng, tổ chức du kích khu vực biên giới hai tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn.

Đồng chí Hoàng Sâm (bên trái) và Văn Tiến Dũng (bên phải) tại chiến khu Việt Bắc năm 1947 (Ảnh tư liệu)

Ngày 22/12/1944, đồng chí Hoàng Sâm được tín nhiệm bầu làm Đội trưởng đầu tiên của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam) và trực tiếp chỉ huy đánh thắng các trận đánh: Phai Khắt, Nà Ngần, Đồng Mu, mở đầu cho truyền thống “bách chiến, bách thắng” của Quân đội nhân dân Việt Nam. ­­Trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1946-1950), đồng chí được giao giữ chức vụ Khu trưởng Khu 2, Chỉ huy Mặt trận Tây Tiến, Tư lệnh Liên khu 3.

Thiếu tướng Hoàng Sâm (Tư lệnh trưởng Liên khu 3) đọc diễn văn tại Đại hội Luyện quân lập công

của quân và dân Liên khu 3 tổ chức tại Sở Kiện, Phủ Lý, Hà Nam năm 1948 (Ảnh tư liệu).

Sau chiến thắng Việt Bắc Thu - Đông 1947, ngày 20/01/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 111/SL phong quân hàm Thiếu tướng cho đồng chí Hoàng Sâm khi ông mới 33 tuổi. Ngày 05/4/1948, thừa ủy quyền của Hồ Chủ tịch, thay mặt Chính phủ, Bộ trưởng Hoàng Minh Giám đã về Vân Đình, Ứng Hòa (Hà Đông, nay là thành phố Hà Nội) gắn quân hàm Thiếu tướng cho đồng chí Hoàng Sâm cùng dịp gắn quân hàm Đại tá cho đồng chí Hoàng Minh Thảo, Phó Tư lệnh Liên khu 3.

Bộ trưởng Hoàng Minh Giám (phải) gắn quân hàm Thiếu tướng cho đồng chí Hoàng Sâm

Báo cáo Tổng thuật tại Hội thảo khoa học “Thiếu tướng Hoàng Sâm - Người Cộng sản kiên trung, nhà chỉ huy quân sự tài năng, người con ưu tú của quê hương Quảng Bình", Thiếu tướng, TS Nguyễn Hoàng Nhiên cho biết, Thiếu tướng Hoàng Sâm là nhà chỉ huy quân sự tài năng có nhiều cống hiến đối với sự ra đời, chiến đấu và trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam. Những thắng lợi đầu tiên về chính trị và quân sự của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân đều có dấu ấn của Đội trưởng Hoàng Sâm. Khi Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân phát triển thành Đại đội, đồng chí Hoàng Sâm tiếp tục được chọn làm Đại đội trưởng. Thiếu tướng Hoàng Sâm là một vị tướng tài năng, huyền thoại với nhiều chiến công, từng đảm nhiệm trọng trách quan trọng như: Khu trưởng Liên khu 2, Liên khu 3 thời kháng chiến chống thực dân Pháp; Tư lệnh Quân khu Tả Ngạn, Quân khu Hữu Ngạn, Quân khu 3 và Quân khu Trị - Thiên thời kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Cuộc đời và sự nghiệp của Thiếu tướng Hoàng Sâm gắn liền với quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của Quân đội nhân dân Việt Nam. Trải qua hơn 40 năm hoạt động cách mạng, Thiếu tướng Hoàng Sâm có nhiều kinh nghiệm và đóng góp quan trọng với cách mạng Việt Nam. Từ trải nghiệm sâu sắc thực tiễn chiến trường và trước những yêu cầu mới đặt ra, Thiếu tướng Hoàng Sâm đã viết nhiều bài báo, tài liệu huấn luyện quân sự giàu tính thực tiễn và lý luận có giá trị cho đến ngày nay. 

Thiếu tướng, TS Nguyễn Hoàng Nhiên báo cáo tổng thuật tham luận và bế mạc hội thảo khoa học
“Thiếu tướng Hoàng Sâm - Người Cộng sản kiên trung, nhà chỉ huy quân sự tài năng, người con ưu tú của quê hương Quảng Bình"

Từ 1951-1954, đồng chí là phái viên của Bộ Quốc phòng tham gia chiến dịch với các Đại đoàn 312, 304, làm Đại đoàn trưởng Đại đoàn 304 và Chỉ huy trưởng mặt trận Trung Lào. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, đồng chí làm Đại đoàn trưởng Đại đoàn 320, chỉ huy tiếp quản Hải Phòng. Từ 1955-1968, Thiếu tướng Hoàng Sâm làm Tư lệnh Quân khu Tả Ngạn, Tư lệnh Quân khu Hữu Ngạn và Tư lệnh Quân khu 3. Năm 1966, Thiếu tướng Hoàng Sâm - Tư lệnh Quân khu 3, vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm và chúc tết Đại đội 2, Tiểu đoàn 27 công binh Quân khu, đơn vị có thành tích tiêu biểu trong phong trào thi đua “Ba nhất”. Ngày 21/01/1966, Bác Hồ cùng đồng chí Tố Hữu và đoàn đến đơn vị, Tư lệnh Hoàng Sâm và Chính ủy Nguyễn Quyết ra đón. Bác vừa vào đến cổng, các chiến sĩ Đại đội 2 hô vang khẩu hiệu chào đón, Tư lệnh Hoàng Sâm giới thiệu các thành phần và đồng chí Tiểu đoàn trưởng báo cáo thành tích của đơn vị, Bác ân cần hỏi thăm các bộ chiến sĩ về chế độ, tiêu chuẩn, tinh thần sẵn sàng chiến đấu. Sau cuộc tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1968, tình hình chiến trường Trị - Thiên cũng như toàn miền Nam gặp nhiều khó khăn trước các cuộc phản kích, càn quét của Mỹ và chính quyền Sài Gòn, cần có sự tổ chức lại lực lượng, bố trí lại chiến trường và chi viện cán bộ có kinh nghiệm chỉ huy quân sự, ông được lệnh vào làm Tư lệnh Quân khu Trị - Thiên và hy sinh vào cuối năm đó. Khi biết tin Thiếu tướng Hoàng Sâm hy sinh, Chủ tịch Hồ Chí Minh vô cùng thương xót và chỉ thị phải đưa thi hài ra Hà Nội để tổ chức tang lễ. Ngày 01/02/1969, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng - Tổng Tư lệnh tổ chức trọng thể lễ tang Thiếu tướng Hoàng Sâm tại Câu lạc bộ Quân nhân ở phố Hoàng Diệu (thành phố Hà Nội).

Thiếu tướng Hoàng Sâm được an táng tại Nghĩa trang liệt sĩ Mai Dịch (thành phố Hà Nội)

Đồng chí Hoàng Sâm là tấm gương tiêu biểu của một thanh niên yêu nước đã đến với lý tưởng cộng sản và trở thành một chiến sĩ cộng sản kiên trung, người con ưu tú của dân tộc. Từ khi đến với con đường cách mạng vô sản, bước vào con đường đầy gian khổ, hiểm nguy, đồng chí đã phấn đấu trọn đời cho mục tiêu, lý tưởng của Đảng, của dân tộc là đánh đuổi thực dân, đế quốc xâm lược, giành lại độc lập dân tộc, tự do và hạnh phúc cho Nhân dân. Không chỉ là người chỉ huy tài năng, bản lĩnh và uy tín, luôn đặt lợi ích của Đảng và dân tộc lên trên hết, hy sinh trọn đời vì sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, đồng chí Hoàng Sâm còn là đại diện tiêu biểu của thế hệ cán bộ của Đảng sinh ra từ Nhân dân, sống và chiến đấu và hy sinh vì lý tưởng cộng sản. Thiếu tướng Hoàng Sâm là đại biểu Quốc hội (khóa II, III). Ghi nhận những cống hiến đến hơi thở cuối cùng của Thiếu tướng Hoàng Sâm cho cách mạng, Đảng và Nhà nước đã phong, truy tặng nhiều Huân chương cao quý cho ông, trong đó, có Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng Nhất, Huân chương Chiến thắng hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất.

Với 54 tuổi đời, hơn 40 năm hoạt động cách mạng, Thiếu tướng Hoàng Sâm luôn là chiến sĩ cộng sản kiên trung của Đảng, nhà chỉ huy quân sự tài năng của Quân đội. Đồng chí Hoàng Sâm đã cống hiến, hy sinh cho sự nghiệp cách mạng, có đóng góp to lớn trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, được Đảng, Quốc hội, Nhà nước, Quân đội và Nhân dân ghi nhận, đánh giá cao. Cuộc đời hoạt động cách mạng của Thiếu tướng Hoàng Sâm là tấm gương sáng cho các tầng lớp nhân dân cả nước nói chung và cán bộ, chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam nói riêng học tập và noi theo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội chủ nghĩa.

Lê Sơn