Tưởng niệm các Nữ tù chính trị bị thảm sát tại Nhà lao Tân Hiệp ngày 03/6/1974

Cách đây 50 năm, đêm ngày 03/6/1974, kẻ thù đã pháo kích gây ra tội ác đẫm máu tại Nhà lao Tân Hiệp, tàn sát 18 nữ tù chính trị cùng gần 50 chị em khác đều bị thương.

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945-1975), Nhà lao Tân Hiệp giam giữ những chiến sĩ cách mạng, đồng bào yêu nước và là một trong 06 nhà tù lớn nhất ở miền Nam như: Côn Đảo, Phú Quốc, Chí Hòa, Thủ Đức, Phú Lợi và Tân Hiệp. Nhà lao Tân Hiệp còn có tên gọi mị dân là “Trung tâm cải huấn”, “Trung tâm huấn chính” Biên Hòa được xây dựng từ sau khi thực dân Pháp tái chiếm thị xã Biên Hòa tháng 10/1945, tọa lạc tại xã Bình Trước, quận Châu Thành (thời kỳ chính quyền Việt Nam Cộng hòa là quận Đức Tu), tỉnh Biên Hòa (nay là phường Tân Tiến, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai). Toàn bộ khu vực nhà lao nằm trên một khu đất cát hình chữ nhật, địa hình ẩm thấp, có tổng diện tích là 36 ngàn mét vuông cùng với chiều dài là hai trăm mét, chiều rộng là một trăm tám chục mét. Phía Đông giáp cụm dân cư của ấp Tân Hiệp, phía Tây giáp rạch Đồng Tràm, phía Nam giáp đường xe lửa Bắc - Nam, phía Bắc giáp quốc lộ I (đối diện với bệnh viện Tâm thần - Biên Hòa). Trước khi được xây dựng thành nhà tù, nơi đây là vùng đất hoang hóa, rừng chồi lúp xúp, dân cư thưa thớt. Sau khi phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp để độc chiếm Đông Dương, ngày 10/3/1945, phát xít Nhật bắt đầu tiến hành xây dựng một đồn nhỏ do một tiểu đội lính Nhật chốt đóng để bảo vệ chiếc cầu bắc qua rạch Đồng Tràm trên quốc lộ I (con đường huyết mạch từ miền Trung đi vào Biên Hòa và Thành phố Sài Gòn). Trên cơ sở “đồn binh nhỏ” đó, quân Pháp củng cố, mở rộng và đưa một trung đội lính lê dương đến trấn giữ để bảo vệ quốc lộ I và nhà thương điên Biên Hòa; từ năm 1946, quân Pháp mở rộng thành “Trại giam tù binh chiến tranh” tỉnh Biên Hòa và trấn giữ cho đến khi kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược năm 1954.

Sau khi Hiệp định Genève được ký kết ngày 21/7/1954, đế quốc Mỹ trực tiếp nhảy vào xâm lược nước ta, biến miền Nam thành thuộc địa kiểu mới của chúng, dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm. Cùng với việc ráo riết xây dựng bộ máy thống trị từ Trung ương tới địa phương, địch tiến hành khủng bố, bắt bớ, giam cầm số cán bộ kháng chiến cũ, đồng bào yêu nước và các phe nhóm chính trị, quân sự không ăn cánh với chúng như: Bình Xuyên, Cao Đài, Hòa Hảo. Một công cụ không thể thiếu được trong bộ máy thực dân mới của Mỹ - Diệm là hệ thống nhà tù, trại giam. Vì vậy, giữa năm 1955 nhà tù Tân Hiệp được chính quyền Sài Gòn chính thức cải tạo, mở rộng thành một nhà tù lớn ở miền Nam để giam giữ những chiến sĩ cách mạng, đồng bào yêu nước và các phe phái chống đối chế độ Diệm. Để che đậy bộ mặt phản động, tránh sự phản ứng tố cáo của Ủy ban kiểm soát và giám sát quốc tế và dư luận tiến bộ trong và ngoài nước, Mỹ - Diệm cải tên nhà tù Tân Hiệp thành cái tên mị dân là “Trung tâm huấn chính Biên Hòa”. Chúng rêu rao việc thành lập “Trung tâm cải huấn” này nhằm mục đích “cải tạo tư tưởng những người lầm đường lạc hướng chống đối lại chính thể quốc gia”, đồng thời tuyên truyền chủ thuyết “đả thực, bài phong, tố cộng, diệt cộng”. Trung tâm huấn chính Biên Hòa đặt dưới sự quản lý trực tiếp của Nha cảnh sát và công an Nam phần. Mặt khác, để tạo vành đai phòng vệ, ngay từ đầu năm 1995 Mỹ - Diệm đưa hàng trăm gia đình đến định cư lập ấp ở các khu vực quanh trại giam. Chúng tổ chức lực lượng dân vệ bao gồm những phần tử phản động ở các ấp này, nhằm góp phần bảo vệ ngăn chặn “tù nhân” trốn trại. Đầu năm 1956, Mỹ - Diệm từng bước cho sửa sang củng cố hệ thống bổ phòng, cơ sở vật chất của trại giam. Chúng tăng cường cung cấp vật chất, tài chánh, nhân lực để xây dựng nhà tù thành một nhà lao lớn ở miền Nam để giam giữ những chiến sĩ cách mạng, đồng bào yêu nước và các phe phái chống đối chế độ Mỹ - Diệm. Trong suốt thời gian kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhà lao Tân Hiệp đã giam giữ hơn 5 vạn lượt những chiến sĩ cộng sản, những người yêu nước, trong đó có các Nữ tù chính trị bị thảm sát. Nhà lao Tân Hiệp (Biên Hòa) được xây dựng trên khu đất diện tích 36.000m², tiếp giáp những căn cứ quân sự, cơ quan chỉ huy đầu não của địch như: Bộ Tư lệnh dã chiến 2, Quân đoàn 3, sân bay Biên Hòa, Nha Cảnh sát miền Đông,… Nhà lao có 07 trại giam (gọi tên theo chữ cái A, B, C, D, E, G và trại giam phụ nữ) được bao bọc bởi hàng rào kẽm gai, cổng bằng gỗ dày, xung quang có 09 tháp canh. Lực lượng bảo vệ ở đây gồm 01 đại đội bảo an gồm có 88 tên. So với các nhà tù ở miền Nam, thủ đoạn đánh vào tư tưởng, ý chí anh em tù chính trị ở nhà lao Tân Hiệp có phần tinh vi, xảo quyệt và nham hiểm hơn. Sau khi tra tấn dã man ở các Trung tâm thẩm vấn các nơi bằng đủ mọi cực hình vô cùng tàn bạo, tù nhân được chuyển đến nhà lao Tân Hiệp. Tại đây, chúng tiếp tục tra tấn, hành hạ tù nhân để thủ tiêu tinh thần yêu nước, ý chí cách mạng của các tù chính trị. Nếu không đạt được mục đích, chúng biến họ thành những người tàn phế suốt đời. Những tên ác ôn ở nhà lao Tân Hiệp đã công khai tuyên bố: Chúng tao đánh cho bọn mày tàn phế, dù có về nhà cũng không làm được trò trống gì...

Hành động tàn bạo dã man nhất là chúng tiến hành bắt giết hàng loạt tù chính trị rồi vu khống cho cách mạng giết hại. Đêm 03/6/1974, từ căn cứ Quân đoàn 3 của địch, cách nhà lao Tân Hiệp khoảng 2,0 km, quân Mỹ và tay sai đã dùng pháo cối bắn trực tiếp vào khu vực giam giữ tù nhân rồi vu cáo cho cách mạng pháo kích. Nhà tù Tân Hiệp lại diễn ra một tội ác đẫm máu, trong khi các trại giam đều im lặng, người ngủ, người thức, bỗng ba tiếng đề ba pháo 105 ly nổ vang, quả thứ nhất theo hướng Hố Nai có chủ đích nhưng trật hướng; quả pháo thứ hai rơi trước cửa trại 2 (nay là công viên Dương Tử Giang), pháo lép không nổ (đây là trại nữ tù chống ly khai địch đưa từ Côn Đảo về); quả pháo thứ 3 nổ chát chúa rơi đúng vào trại C là trại của chị em làm hỏa thực (pháo nổ cách trại 2 từ 30-40m), quả pháo chứa đày tội ác có chủ tâm, âm mưu sát hại các nữ tù chính trị. Đèn vụt tắt, nhà lao Tân Hiệp chìm trong bóng đêm tăm tối. Sau tiếng pháo 10-15 phút, như lấy lại được bình tĩnh, những tiếng kêu la thảm thiết vang lên, những hơi thở hổn hển, tiếng rên rỉ, oằn oại trong cơn hấp hối, hy sinh và bị thương gần hết (phòng có 72 người). Tiếng pháo vừa dứt, 10-15 phút đèn vụt sáng lên, thân xác 18 chị đã hy sinh, thịt nát vụt,... Trại giam C chìm trong bể máu, các chị đã vĩnh viễn nằm lại trên mảnh đất này. Thảm thương nhất là 2 em gái song sinh là Nguyễn Thị Bi và Nguyễn Thị Nút (huyện Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa), lúc bị địch bắt tuổi đời chưa tròn 14, 2 chị em hy sinh khi tuổi đời chưa tròn 18 và gần 50 chị em khác đều bị thương, nhẹ có, nặng có, phần đông các chị là người miền Trung thuộc các tỉnh Quảng Nam, Khánh Hòa, Đà Nẵng… đều bị thương. Khoảng 8 giờ sáng hôm sau địch đến đưa các chị đi các bệnh viện, có chị bị tâm thần, sống chết ra sao hay địch đưa đi thủ tiêu hết cũng không ai rõ. Từ đó, đến nay, không có một tin tức gì của các chị. Hành động tội ác này đã làm cho hàng chục tù nhân chính trị bị thương. Đây là một thủ đoạn thâm độc của đế quốc Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa nhằm tiêu diệt lực lượng cách mạng, khủng bố tinh thần đấu tranh của tù chính trị cũng như của nhân dân ta ở miền Nam, đặc biệt là đồng bào yêu nước ở Biên Hòa.

Ngày 24/10/1974, trong tuyên bố của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam về việc chính quyền Việt Nam Cộng hòa giết hại những người yêu nước còn bị giam giữ ở nhà tù Tân Hiệp đã nêu rõ: “Ngày 03/06/1974, chính quyền Nguyễn Văn Thiệu đã gây ra vụ tàn sát hàng chục người yêu nước, yêu hòa bình bị họ bắt và giam giữ tại nhà tù Tân Hiệp, tỉnh Biên Hòa (nay thuộc thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai), rồi vu cáo cho phía Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam... Nghiêm trọng hơn nữa, vụ tàn sát ở nhà tù Tân Hiệp là một tội ác dã man nằm trong toàn bộ âm mưu giết hại và thủ tiêu lén lút những nhân viên dân sự và quân sự, những người đấu tranh vì hòa bình, hòa giải và hòa hợp dân tộc bị chính quyền Nguyễn Văn Thiệu bắt giam giữ, nhục hình và cho đến nay vẫn không chịu trao trả”.

Sáng ngày 03/6/2024, các đại biểu dâng hương tại Nhà lao Tân Hiệp nhân dịp Kỷ niệm “50 năm Ngày nữ tù chính trị bị thảm sát tại nhà lao Tân Hiệp”

Kỷ niệm “50 năm Ngày nữ tù chính trị bị thảm sát tại nhà lao Tân Hiệp” (03/6/1974-03/6/2024) là dịp ôn lại truyền thống, bày tỏ niềm tưởng nhớ, tri ân đến các anh hùng liệt sĩ, đồng bào yêu nước đã hy sinh trên các chiến trường và tại nhà lao Tân Hiệp trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, trong đó có cuộc thảm sát nữ tù chính trị ngày 03/6/1974. Đồng thời, là dịp để tôn vinh những người đã xả thân vì nước, động viên anh chị em tù chính trị, tù binh tiếp tục phát huy truyền thống của người chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay. 50 năm trôi qua, cuộc thảm sát tập thể nữ tù chính trị ở nhà lao Tân Hiệp ngày 03/6/1974 đã lùi vào quá khứ, nhưng sự hy sinh của 18 nữ tù chính trị và gần 50 chị em khác bị thương và bị địch đưa đi cho đến nay chưa có tin tức vẫn là nỗi đau trong ký ức của người dân Biên Hòa - Đồng Nai. Trên mảnh đất này, các chị đã vĩnh viễn nằm sâu trong lòng đất mẹ và hào khí của vùng đất “thành đồng của Tổ quốc” đã ôm trọn những người con gái thân yêu yên nghĩ vĩnh hằng. Sự hy sinh của các nữ tù chính trị đã góp phần tô thắm truyền thống yêu nước, kiên cường, bất khuất của dân tộc Việt Nam, của vùng đất “miền Đông gian lao mà anh dũng”; trở thành di sản tinh thần cách mạng quý giá của lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần kiên trung quả cảm và ý chí chiến thắng của người chiến sĩ cách mạng, là tấm gương sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng thời đại Hồ Chí Minh.

Sáng ngày 03/6/2024, đồng chí Nguyễn Sơn Hùng – Phó Chủ tịch UBND tỉnh tặng quà tri ân các gia đình tù chính trị tại nhà lao Tân Hiệp

Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh Đồng Nai luôn ghi nhớ và biết ơn sâu sắc những hy sinh, mất mát vô bờ bến của các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày, cho đất nước được hòa bình, độc lập, vững bước tiến lên xây dựng Chủ nghĩa xã hội. Phát huy truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ người trồng cây”, những năm qua, cấp ủy, chính quyền, cả hệ thống chính trị trong tỉnh, các tổ chức, đơn vị, cá nhân và các tầng lớp nhân dân đã có nhiều nỗ lực, quan tâm chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho các đối tượng chính sách, người có công với cách mạng bằng nhiều hình thức phong phú, thiết thực. Trong thời gian tới, các cấp, các ngành trong tỉnh sẽ tiếp tục cố gắng thực hiện nhiều phần việc đền ơn đáp nghĩa có ý nghĩa hơn nữa để tri ân những người đã đóng góp, hy sinh cho sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc và bảo vệ đất nước, quê hương.

Di tích Nhà lao Tân Hiệp như một chứng tích điển hình về tội ác của hai cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ cùng chính quyền tay sai đối với dân tộc Việt Nam chúng ta. Nơi đây là một “chiến trường không ranh giới” mà người chiến sĩ cách mạng không vũ khí, không một tấc sắt trong tay, hàng ngày, hàng giờ phải đương đầu đối phó, chiến đấu vô cùng ác liệt dưới bàn tay tàn bạo của kẻ thù; với biết bao tấm gương anh dũng, bất khuất kiên cường, giữ vững khí tiết, giữ trọn niềm tin với Đảng, trung thành với Tổ quốc cho dù địch tra tấn, giam cầm đến chết.

Ngày 15/10/1994, Nhà lao Tân Hiệp được nhà nước xếp hạng là di tích cấp quốc gia

      Lịch sử Việt Nam đã sang trang mới, cả nước đồng lòng tiến lên xây dựng và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và vững vàng hơn trong tiến trình hội nhập quốc tế, song chứng tích còn lại ở nơi này sẽ mãi mãi là bài học quí giá giúp cho thế hệ muôn đời sau hiểu hơn giá trị của độc lập tự do để có cuộc sống yên bình ngày hôm nay. Sự hy sinh của các nữ tù chính trị, cùng các cuộc nổi dậy phá khám Tân Hiệp trước đó mãi mãi là niềm tự hào của những thế hệ chiến sĩ cách mạng đã qua và các thế hệ trẻ của Biên Hoà - Đồng Nai hôm nay và mai sau, góp phần động viên cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên và các tầng lớp nhân dân phát huy sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc, chung tay xây dựng tỉnh Đồng Nai giàu đẹp, văn minh. Với những chiến công oanh liệt, hào hùng, vẻ vang ấy, Di tích nhà lao Tân Hiệp (Biên Hòa) đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng là Di tích cấp Quốc gia theo quyết định số 2754/QĐ/BT ngày 15/10/1994./.

           Lê Sơn