Kỷ niệm 15 năm Ngày Đại dương thế giới (08/6/2009-08/6/2024) - Nguồn gốc, ý nghĩa ra đời và vai trò của Đại dương

Đại dương là khối chất lỏng tạo nên phần lớn thủy quyển, bao phủ khoảng 71% (khoảng 361 triệu kilômét vuông) bề mặt Trái đất, chứa khoảng 97% lượng nước của hành tinh. Đại dương là nơi chứa nhiều nguồn tài nguyên quan trọng như hải sản, thủy sinh,... có vai trò vô cùng quan trọng trong việc cung cấp nguồn thức ăn và các nguồn tài nguyên khác nuôi sống nhân loại và mọi sự sống trên trái đất. Đại dương còn là nơi diễn ra các tuyến hàng hải quan trọng trong thương mại quốc tế, đóng vai trò là phương tiện vận chuyển cho khoảng 90% thương mại toàn cầu; có ảnh hưởng lớn thời tiết, khí hậu và tình trạng khí quyển. Theo thứ tự diện tích giảm dần, đại dương gồm Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, Nam Đại Dương và Bắc Băng Dương.

"Ngày Đại dương thế giới" (World Ocean Day) được bắt nguồn từ sáng kiến lần đầu tiên được Chính phủ Canada đề xuất vào năm 1992 tại Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất tại Rio de Janeiro. Sau đó, được Ủy ban Hải dương học liên Chính phủ (IOC) của UNESCO thừa nhận vào năm quốc tế Đại dương 1998 tổ chức tại Lisbon (Bồ Đào Nha), trong đó, có Việt Nam tham gia. Từ năm 2002, dự án Đại dương (Ocean Project) của Liên Hợp Quốc và Mạng lưới Đại dương toàn cầu (World Ocean Network) đã giúp thúc đẩy và phối hợp các sự kiện của Ngày Đại dương thế giới trên nhiều quốc gia với các tổ chức quản lý, điều hành các công viên biển, vườn thú, bảo tàng và các tổ chức bảo tồn, các trường đại học, trường học, và các doanh nghiệp. Mỗi năm thu hút ngày càng tăng số lượng các nước và các tổ chức tham gia hưởng ứng sự kiện này. Chính những nỗ lực toàn cầu nói trên, từ năm 2009, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã chính thức chọn ngày 08/6 hằng năm là ngày Đại dương thế giới.

Việc Liên Hợp Quốc thông qua Đại dương thế giới 08/6 thể hiện sự nỗ lực, kết nối tất cả mọi người trên toàn thế giới cùng bảo tồn, phát triển bền vững biển và đại dương; cùng tôn vinh những giá trị của đại dương cho sự sống, cho sự phát triển bền vững và thịnh vượng của nhân loại. Đây là ngày mà các quốc gia tham gia hưởng ứng nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò cũng như sức mạnh của đại dương, là ngày mà cộng đồng quốc tế cùng nhau hành động, tìm ra những giải pháp bảo vệ hệ sinh thái đại dương, giữ gìn môi trường sống cho sinh vật biển. Đây còn là sự kiện nhằm tôn vinh, bày tỏ sự quan tâm, gắn bó của nhân loại với biển và đại dương vì tương lai của chính họ. Mục tiêu chung của việc tổ chức Ngày Đại dương thế giới là nâng cao nhận thức cho người dân và các nhà quản lý về vai trò quan trọng của biển và đại dương trong đời sống hàng ngày, cổ vũ các hành động “vì sự bền vững của biển cả”; là ngày mọi người kỷ niệm và tôn vinh những giá trị của đại dương cho sự sống của nhân loại, cho những gì mà nó cung cấp cho con người. Đại dương tạo ra phần lớn oxy cho mọi sự sống, cung cấp nguồn thức ăn và dược phẩm phong phú, điều hòa khí hậu, làm sạch nguồn nước uống, tạo ra việc làm, đáp ứng nhu cầu giải trí và tạo nguồn cảm hứng vô hạn cho con người. Việc Liên Hợp Quốc công nhận Ngày đại dương thế giới đã cho phép chúng ta thúc đẩy các hành động bảo tồn biển bền vững của các quốc gia, tổ chức và cá nhân trên toàn thế giới. Nghị quyết của Liên Hợp Quốc về ngày này là cơ sở pháp lý quan trọng hướng tới việc cải thiện sức sống và sức khỏe của các đại dương. Hưởng ứng ngày 08/6, các nước đã tổ chức một chuỗi sự kiện và hoạt đông như: các cuộc Tuần hành vì đại dương; các Con đường xanh (bluelines) kết nối con người, thủy sản và thị trường bền vững; Tọa đàm đại dương hòa bình; Thi nghệ thuật và văn hóa biển; Xây dựng lâu đài cát; Cấp hộ chiếu cho công dân đại dương,…

Rác thải nhựa ô nhiễm ở Hòn Sơn (Ảnh Báo vtcnews.vn)

Trong bối cảnh biến động khó lường hiện nay, các nước cần tích cực hành động hơn nữa nhằm bảo tồn và sử dụng bền vững các nguồn hải sản, bảo vệ đa dạng sinh học ở các đại dương. Các tổ chức quản lý khai thác hải sản khu vực cần thực hiện ngay các biện pháp quản lý hạn ngạch đánh bắt bền vững; phát động "Chương trình vì sự bền vững của các đại dương và các vùng ven biển" nhằm gióng lên hồi chuông cảnh báo hiện trạng sức khỏe của các đại dương, nỗ lực bảo vệ các đại dương toàn cầu. Bởi các đại dương bao phủ 71% bề mặt Trái đất nhưng hiện nay mới chỉ có 1% diện tích các đại dương được bảo vệ; 60% hệ sinh thái biển quan trọng của thế giới đã bị suy thoái hoặc đang bị khai thác không bền vững, gây tổn thất khổng lồ về kinh tế xã hội. Trong 60 năm qua, 30-50% diện tích rừng đước, 20% các rặng san hô của thế giới đã bị mất, làm tăng nguy cơ dễ bị tổn thương của các khu vực dân cư ven biển. Các đại dương hấp thụ gần 30% lượng khí thải CO2 khiến quá trình axít hóa trong đại dương bị đẩy nhanh, đe dọa các loài sinh vật phù du và vì vậy đe dọa toàn bộ dây chuyền thực phẩm biển và các hoạt động kinh tế xã hội gắn với biển và đại dương. Các hệ sinh thái ở các vùng đại dương sâu có giá trị lớn nhưng vẫn không được bảo vệ. Các hiện tượng và các mối đe dọa này tuy không mới nhưng đã trở nên ngày càng trầm trọng bởi các sức ép tích hợp từ biến đổi khí hậu, hoạt động gây tổn thương các đại dương ngày càng gia tăng của con người và các tiến bộ công nghệ. Nhân loại đang đặc biệt lo ngại về tình trạng khai thác quá mức các nguồn hải sản, nạn ô nhiễm và ôxít hóa các đại dương cũng như tác động của biến đổi khí hậu đến đa dạng sinh học biển và đại dương. Các hiện trạng này đe dọa cuộc sống của con người cũng như các cơ hội đạt được các mục tiêu phát triển. Vì vậy, cộng đồng quốc tế cần hành động tập thể để đảm bảo tất cả các nước và mọi người đều được hưởng lợi từ các nguồn tài nguyên biển và đại dương. Các nước cần ưu tiên giải quyết các thách thức trong chuyển đổi nền kinh tế không bền vững hiện nay sang nền kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, kinh tế chia sẻ, đồng thời thể hiện ý chí chính trị lớn hơn nữa trong thực hiện các mục tiêu bảo tồn và sử dụng bền vững các nguồn lợi từ biển và đại dương, tăng cường gắn kết bảo tồn biển và đại dương với phát triển bền vững.

Đại dương nuôi sống nhân loại và mọi sự sống trên trái đất, nhưng những hiểu biết của con người về đại dương còn rất hạn chế so với sự rộng lớn, bao la của đại dương. Các tác động và hậu quả thảm khốc gây ra cho đại dương đang được báo động ở nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là các vấn đề ô nhiễm đại dương đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Vì vậy, chủ đề Ngày Đại dương thế giới năm 2024: “Hiểu biết sâu sắc hơn về đại dương” (Awaken new depths) kêu gọi các quốc gia và tổ chức cùng khám phá, đánh thức những hiểu biết về đại dương; cùng nỗ lực thay đổi để bảo vệ đại dương, vì một đại dương xanh và bền vững. Chủ đề này có ý nghĩa quan trọng trong việc nhắc nhở con người quan tâm nhiều hơn đến đại dương, góp phần nâng cao hiểu biết, nhận thức của con người tìm ra các giải pháp để bảo vệ đại dương. Giúp con người có những quan điểm đổi mới và sáng tạo nhằm khuyến khích cá nhân suy nghĩ, nâng cao nhận thức, hiểu biết về biển và đại dương với hy vọng bảo tồn nó cho hiện tại và các thế hệ tương lai; khám phá đại dương, bao gồm sự phong phú của sinh vật biển đẹp và đa dạng và môi trường sống, cách hành động hàng ngày của chúng ta ảnh hưởng đến đại dương và cách thức để chúng ta liên kết với nhau chung tay bảo vệ đại dương; tất cả con người đều liên kết với nhau thông qua đại dương, do đó, cần thay đổi lối sống của con người, biết chăm sóc và bảo vệ các đại dương bằng cách tạo ra những thay đổi nhỏ như không xả bọc ly lông, đồ nhựa ra môi trường đối với thói quen hàng ngày để được hưởng lợi rất nhiều hành tinh xanh của chúng ta. Kỷ niệm Ngày Đại dương thế giới là dịp để mọi người dù sống ở trong lục địa hay vùng ven biển kết nối, cùng chung tay bảo vệ môi trường biển và đại dương tốt hơn; dành thời gian để suy nghĩ về vai trò, tầm quan trọng, ảnh hưởng của đại dương đến con người; cách con người làm thế nào để ít gây hậu quả, tác động tiêu cực đến các đại dương, tổ chức hoặc tham gia vào các hoạt động chào mừng Ngày Đại dương thế giới bằng các việc làm thiết thực như: nhặt rác tại các bãi biển, bảo tồn các loài cá, phản đối những hành động đánh bắt, khai thác trái phép làm ảnh hưởng đến sinh vật đại dương.

Lê Sơn