Kỷ niệm 80 năm Đảng ta ban hành Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” - Tầm nhìn chiến lược và giá trị lịch sử của Chỉ thị ngày 12/3/1945 đối với thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi là kết quả của quá trình đấu tranh kiên cường, bất khuất của Nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo tài tình của Đảng ta và lãnh tụ Hồ Chí Minh vĩ đại. Nhìn lại quá trình lãnh đạo cuộc Cách mạng tháng Tám cho thấy, tầm nhìn chiến lược, tư duy khoa học và nghệ thuật chỉ đạo cách mạng sắc bén của Đảng ta được thể hiện sinh động trong cương lĩnh chính trị, đường lối cách mạng và các chủ trương, quyết sách lớn; trong đó, Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” ngày 12/3/1945 là văn kiện quan trọng của Đảng thể hiện tầm nhìn chiến lược, xuyên suốt giai đoạn tiền khởi nghĩa nên có giá trị lịch sử đặc biệt đối với cách mạng Việt Nam.

Bối cảnh lịch sử

Sau khi phát xít Nhật vào Đông Dương năm 1940, để tiến hành quá trình xâm lược, phát xít Nhật đã bắt tay với thực dân Pháp tiến hành đàn áp phong trào cách mạng ở Việt Nam. Tuy nhiên, mâu thuẫn về quyền lợi giữa chúng ngày càng gia tăng, nguy cơ nổ ra xung đột ngày càng cao và tất yếu phát xít Nhật sẽ hất cẳng thực dân Pháp ra khỏi Đông Dương. Ngay từ rất sớm, Đảng ta đã nhận định, phân tích chính xác mâu thuẫn giữa các thế lực đế quốc Nhật - Pháp ngày càng sâu sắc và nhận định tất yếu phát xít Nhật sẽ đảo chính hất cẳng thực dân Pháp ở Đông Dương. Trong bài “Bóc trần mưu gian của đế quốc Nhật! Thống nhất hành động đánh đổ thù chung!” đăng trên báo Cờ Giải phóng (ngày 15/02/1944), Tổng Bí thư Trường Chinh khẳng định: “Sớm hay muộn cuộc đấu súng Nhật - Pháp nhất định sẽ xảy ra”. Từ đó, vấn đề “đảo chính của phát xít Nhật” luôn được đề cập trong các văn kiện, tài liệu tuyên truyền của Đảng ta và định hướng chuẩn bị cho phong trào cách mạng... Trên cơ sở đó, Đảng đã vạch ra kế hoạch hành động khi xuất hiện tình hình mới.

Thực tiễn lịch sử chứng minh những dự báo mà Đảng đưa ra hoàn toàn đúng đắn, chính xác. Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai đã bước vào giai đoạn kết thúc. Ở châu Âu, phát xít Đức - Italia đang bị các lực lượng Đồng minh truy đuổi tới tận sào huyệt. Tại châu Á, phát xít Nhật liên tiếp thất bại trước quân Mỹ và các lực lượng kháng chiến của các quốc gia tại khu vực này. Ở Đông Dương, mâu thuẫn giữa phát xít Nhật và thực dân Pháp càng trở nên gay gắt. Với chiến thắng của hồng quân Liên Xô và các lực lượng đồng minh trước chủ nghĩa phát xít, thời cơ cách mạng đã đến với nhiều nước trên thế giới khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc. Hàng loạt cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đã nổ ra thắng lợi, hình thành một hệ thống các nước chủ nghĩa xã hội trên thế giới. Cách mạng giải phóng dân tộc ở Á, Phi, Mỹ - Latinh đứng trước vận hội lớn của lịch sử, trong đó, có Việt Nam. Lúc bấy giờ, vấn đề "cuộc đảo chính của phát xít Nhật" luôn luôn được đề cập trong những văn kiện, tài liệu tuyên truyền của Đảng trong những năm đầu 1945, định hướng công tác chuẩn bị của phong trào cách mạng cho thời điểm "đem sức ta mà tự giải phóng cho ta".  Và đúng như dự đoán của Đảng ta, ngày 09/3/1945, Nhật nổ súng lật đổ Pháp. Quân Pháp ở Đông Dương chống cự yếu ớt và nhanh chóng đầu hàng. Phát xít Nhật độc chiếm thống trị Đông Dương, bày trò "trao trả độc lập" cho Bảo Đại và dựng lên Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim.

Nội dung Chỉ thị thể hiện tầm nhìn chiến lược

Trước diễn biến tình hình rất mau lẹ, ngay trong đêm 09/3/1945, trong khi Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng ta khai mạc tại Đình Bảng (Bắc Ninh) thì Nhật đảo chính Pháp. Ngày 12/3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” đã xác định hình thức đấu tranh của cách mạng từ bất hợp tác, bãi công, bãi thị đến biểu tình, thị uy, vũ trang du kích và sẵn sàng chuyển qua tổng khởi nghĩa khi có điều kiện.

Đồng chí Trường Chinh (giữa) với Chỉ thị "Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta" (Ảnh tư liệu)

Nội dung Chỉ thị thể hiện tầm nhìn chiến lược, tư duy khoa học và nghệ thuật chỉ đạo cuộc cách mạng tài tình của Đảng ta trong giai đoạn tiền khởi nghĩa; đặc biệt, là xác định đúng kẻ thù, dự báo chính xác thời cơ cách mạng, linh hoạt, sáng tạo và chuẩn bị mọi điều kiện làm tiền đề cho Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền về tay Nhân dân khi thời cơ đến. Chỉ thị xác định kẻ thù chính, cụ thể, trước mắt của Nhân dân Đông Dương là phát xít Nhật, do đó phải thay đổi khẩu hiệu “đánh đuổi Nhật, Pháp” bằng khẩu hiệu “đánh đuổi phát xít Nhật” chống lại chính quyền Nhật và Chính phủ bù nhìn của bọn Việt gian thân Nhật.

Chỉ thị nhấn mạnh cuộc đảo chính đã tạo ra ở Đông Dương “một cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc”(1), tuy nhiên, “những điều kiện khởi nghĩa chưa thực sự chín muồi”(2) vì quân Pháp tan rã, song quân Nhật chưa đến mức hoàng mang cực độ, các tầng lớp trung giang chưa ngã hẵn về phía cách mạng, đội quân tiên phong chưa sẵn sàng.

Bản Chỉ thị đã vạch rõ những điều kiện về cuộc khởi nghĩa Đông Dương “Phát động một cao trào kháng Nhật cứu nước mạnh mẽ để làm tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa. Cao trào ấy có thể bao gồm từ hình thức bất hợp tác, bãi công, bãi thị phá phách cho đến những hình thức cao hơn như biểu tình thị uy võ trang, du kích…”(3), đồng thời “sẵn sàng chuyển qua hình thức tổng khởi nghĩa một khi đã đủ điều kiện”(4). Với tư tưởng chỉ đạo của Đảng trong Chỉ thị là “phải hành động ngay, hành động cương quyết nhanh chóng, sáng tạp chủ động táo bạo”(5).

Trong cách mạng, tương quan lực lượng giữa ta và địch ở mỗi nơi không giống nhau, cách mạng có thể chín muồi ở các địa phương không đều nhau nên Thường vụ Trung ương Đảng đã Chỉ thị: “Nơi nào thấy so sánh lực lượng có lợi cho cách mạng thì tiến hành khởi nghĩa từng phần, giành chính quyền từng bộ phận, rồi tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc và không được ỷ lại vào bên ngoài khi tình thế biến chuyển thuận lợi, mà phải dựa vào sức mình là chính”.

Ý nghĩa và giá trị lịch sử của Chỉ thị

Chỉ thị đã xác định đúng kẻ thù, dự báo chính xác thời cơ cách mạng, linh hoạt, sáng tạo và chuẩn bị mọi điều kiện làm tiền đề cho Tổng khởi nghĩa, giành chính quyền về tay Nhân dân khi thời cơ đến. Điều đó thể hiện tầm nhìn chiến lược, tư duy khoa học và nghệ thuật chỉ đạo cuộc cách mạng tài tình của Đảng ta trong cách mạng. Chỉ thị là kim chỉ nam cho mọi hành động của Đảng và của Mặt trận Việt Minh, ở các địa phương cả nước trong cao trào kháng Nhật cứu nước, có tác dụng quyết định trực tiếp đối với thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa Tám năm 1945 đúng như lời khẳng định chắc chắn của Chỉ thị: "Thắng lợi cuối cùng nhất định về tay chúng ta!".

Lịch sử đấu tranh cách mạng đã khẳng định giá trị to lớn và ý nghĩa sâu sắc của việc xác định đúng kẻ thù; bởi vì, có xác định đúng kẻ thù mới có đối sách, hình thức và phương pháp đấu tranh, tác chiến phù hợp... Chỉ thị chỉ rõ: Kẻ thù của nhân dân Đông Dương là phát-xít Nhật và tay sai của chúng. Vì vậy, Thường vụ Trung ương Đảng đã quyết định thay đổi khẩu hiệu “Đánh đuổi phát xít Nhật - Pháp” bằng khẩu hiệu “Đánh đuổi phát xít Nhật”; tạm gác khẩu hiệu “Tịch thu toàn bộ ruộng đất của địa chủ phong kiến”, chỉ tịch thu ruộng đất của đế quốc và bọn địa chủ làm tay sai cho đế quốc, phát xít. Thực hiện chủ trương này nhằm khoét sâu hơn mâu thuẫn giữa đế quốc, phát-xít với giai cấp địa chủ phong kiến; mặt khác, phân hóa ngay chính nội bộ giai cấp địa chủ phong kiến theo hướng có lợi cho việc mở rộng Mặt trận đoàn kết dân tộc để tập trung kháng Nhật.

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công để lại kho tàng lý luận quân sự và nghệ thuật lãnh đạo cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Một trong những bài học đó là sự vận dụng linh hoạt, sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về nghệ thuật nắm và chớp thời cơ, tiến hành cách mạng, giành thắng lợi... Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” không chỉ xác định thời cơ Tổng khởi nghĩa, mà còn chỉ ra các tình thế cách mạng “có thể” tạo thành thời cơ cách mạng một cách linh hoạt, sáng tạo, vừa thể hiện khả năng tư duy chiến lược của Đảng, vừa mang giá trị lịch sử sâu sắc. Chính điều này đã giúp nhiều địa phương sau này căn cứ vào tình hình thực tiễn để vận dụng lãnh đạo giành thắng lợi sớm trong cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945, tiêu biểu như Hà Tĩnh, Bắc Giang, Hải Dương, Quảng Nam là 04 tỉnh đầu tiên giành được chính quyền.

Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” là một bài học có giá trị lịch sử to lớn thể hiện ở khả năng lãnh đạo cách mạng linh hoạt, sáng tạo và độc đáo của Đảng ta trong mọi điều kiện, mọi hoàn cảnh... Khi nhân dân đã sẵn sàng hành động “giải phóng cho ta”, thì Thường vụ Trung ương Đảng kịp thời phát động cao trào kháng Nhật, cứu nước mạnh mẽ, làm tiền đề cho Tổng khởi nghĩa; đổi mới hình thức tuyên truyền, cổ động cho thích hợp với thời kỳ tiền Tổng khởi nghĩa (như: Biểu tình, bãi công đơn vị, phá kho thóc của Nhật để cứu đói cho Nhân dân, đẩy mạnh xây dựng đội tự vệ cứu quốc...). Tiếp đó, xác định phương châm đấu tranh, Chỉ thị nêu rõ: “Phát động đấu tranh du kích giải phóng từng vùng, mở rộng căn cứ địa ta lúc này là phát động cao trào kháng Nhật cứu nước với những hình thức, phương pháp đấu tranh từ thấp lên cao và phù hợp với giai đoạn tiền khởi nghĩa, xây dựng Mặt trận đoàn kết dân tộc - tức, Chính phủ cách mạng lâm thời...”.

Thực tế lịch sử cho thấy, dưới sự lãnh đạo tài tình của Đảng và ánh sáng cách mạng của bản Chỉ thị đã tạo ra Cao trào kháng Nhật cứu nước sôi nổi trên phạm vi cả nước... Phong trào toàn dân kháng Nhật cứu nước đã phát triển thành cao trào cách mạng, hình thành tổ chức và vận dụng tổng hợp các biện pháp đấu tranh; trong đó, lấy đấu tranh vũ trang làm cơ sở là bước phát triển vượt bậc của phong trào cách mạng, tạo tiền đề cho Tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay Nhân dân.

Giá trị lịch sử của Chỉ thị còn thể hiện ở nghệ thuật lãnh đạo, chỉ đạo cách mạng và định hướng đấu tranh sát với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của từng địa phương, tạo tiền đề (bước tập dượt) cho Tổng khởi nghĩa giành thắng lợi. Thực tế, tương quan lực lượng giữa ta và địch ở mỗi nơi không giống nhau, cách mạng có thể chín muồi ở các địa phương không đều nhau nên Thường vụ Trung ương Đảng đã Chỉ thị: “Nơi nào thấy so sánh lực lượng có lợi cho cách mạng thì tiến hành khởi nghĩa từng phần, giành chính quyền từng bộ phận, rồi tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc” và “không được ỷ lại vào bên ngoài khi tình thế biến chuyển thuận lợi, mà phải dựa vào sức mình là chính”.

80 năm đã qua, nhưng Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” vẫn còn nguyên giá trị và ý nghĩa lich sử. Dưới sự lãnh đạo tài tình của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành Tổng khởi nghĩa giành chính quyền... Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng Tám năm 1945, cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn, chính quyền về tay Nhân dân. Ngày 02/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịnh sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới về sự ra đời của “Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” (nay là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), mở đầu kỷ nguyên độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của Nhân dân. Kỷ niệm 80 năm Ngày Đảng ta ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” là dịp để ôn lại, tri ân sâu sắc đến lãnh tụ Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Trương Chinh và các bậc tiền bối cách mạng đã ban hành Chỉ thị có tính lịch sử, kịp thời, sáng tạo góp phần quan trọng tạo nên thắng lợi của cách mạng Tháng Tám năm 1945. Trên cơ sở đó, tiếp tục nghiên cứu, phát huy, vận dụng sáng tạo trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện khát vọng, mục tiêu dân giàu, nước mạnh xã hội dân chủ, công bằng, văn minh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc hiện nay.

Tài liệu tham khảo:

(1) Giáo trình trung cấp lý luận Chính trị - Hành chính. Những vấn đề cơ bản về Đảng Cộng sản và lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam. Nxb Lý luận chính trị, tr.168.

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t.7, tr.365.

(3) Giáo trình trung cấp lý luận Chính trị - Hành chính. Những vấn đề cơ bản về Đảng Cộng sản và lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam. Nxb lý luận chính trị, tr.169.

(4) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t.7, tr.367.

(5)Trường Chinh, “Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, Tạp chí Lịch sử Đảng, số 2-1992.

Lê Sơn